Inhoud
Studeren binnen ongebaande paden
Caro Suringar
Ongeveer een op de drie Nederlandse studenten is ‘eerstegeneratiestudent’. Dit zijn studenten die als eerste van het gezin aan de universiteit gaan studeren en die tijdens hun studietijd meer obstakels ervaren dan hun medestudenten. In het kader van mijn promotieonderzoek over eerstegeneratiestudenten en burn-out aan de faculteit Cultuurwetenschappen van de Open Universiteit, ging ik in gesprek met drie eerstegeneratiestudenten. Ik sprak hen over hun ervaringen op de universiteit rondom mentaal en emotioneel welzijn. Tegen welke obstakels lopen eerstegeneratiestudenten aan? En wat kunnen universiteiten doen om hen te ondersteunen?
De kunst van het verdwalen Over Tulpenwodka van Astrid Lampe
Bas van ’t Wout
De poëzie van Astrid Lampe staat bekend als hermetisch. De gedichten zouden gesloten taalbouwsels zijn, waar de gemiddelde lezer nauwelijks of geen toegang toe kan krijgen. In haar bundel Tulpenwodka hoef je je minder te laten afschrikken door deze beeldvorming. De dichteres en winnares van de P.C. Hooft-prijs 2024 zet een aantal herkenbare thema's uiteen in haar openingsgedichten. Hierdoor heb je meteen een touw in handen, waarlangs je door het bos van Lampe's taal kan bewegen. De vraag blijft of het een sprookjesbos of eerder een spookbos is en hoe erg verdwalen eigenlijk is.
Hoe de liquidatie van Rijkswaterstaatmedewerkers bij de Westsluis in Terneuzen in 1944 een plek krijgt in de herinneringscultuur
Sandra Wiskie-van der Kolk
Het is tachtig jaar geleden dat op dinsdag 5 september 1944, tijdens de gebeurtenis die bekendstaat als Dolle Dinsdag, een massale uittocht plaatsvond van Duitse troepen en collaborateurs uit Nederland. Te midden van de verwarring en chaos, kwamen bij de Westsluis in Terneuzen ingenieurs Hoolsema en Groenewegen van Rijkswaterstaat bijeen met het sluispersoneel. Ze bespraken hoe ze de springladingen, aangebracht door de Duitsers, uit de sluisdeuren konden verwijderen om zo de sluizen en bruggen te behouden.
Verweven levens. Verbeelding van het onvoorstelbare in klimaatliteratuur
Caroline Schuurman
Op de achterflap van Verweven leven (2020) van bioloog Merlin Sheldrake staat de volgende jubelende tekst van onderzoeksjournalist Michael Pollan: Merlin is een wetenschapper met de verbeeldingskracht van een dichter en hij schrijft geweldig. Dit boek verandert je beeld van wat een mens is, puur en alleen door de kracht waarmee het geschreven is.
“De oude criticus is dood, maar de nieuwe bestaat niet echt” Een analyse van de taakopvatting van de literatuurcriticus in traditionele en online media (2018-2023)
Sandra Wiskie-van der Kolk en Ingrid Homans
Dankzij het internet kan iedere lezer tegenwoordig recensent worden. Geregeld wordt dan ook de vraag opgeworpen wat de onderscheidende rol van de hedendaagse dagbladcriticus is. Zo stelt Trouw-recensent Gerwin van der Werf vast: “Vroeger stond er één obstakel op de weg van de schrijver naar de eeuwige roem: de gezaghebbende recensent, een door iedereen gevreesde figuur die bij zijn ontbijt twee in de pan gehakte debutanten door de yoghurt roerde”.
‘De Nederlander bestaat niet’? Máxima en de nationale identiteit
Martijn van der Burg
In dit artikel gaat Martijn van der Burg in op de controverse rondom Máxima’s ‘Dé Nederlander bestaat niet’-uitspraak. Getracht wordt te ontrafelen waar het in de discussies is misgegaan op een meer begripsmatig vlak. Ook wordt gereflecteerd op de vraag welke les onderzoekers hieruit kunnen trekken.
‘Alle planten van het Caribische gebied bijeenbrengen.’ Een comparatieve analyse van Dubbelspel (1973) en De laatste vrijheid (1995) van Frank Martinus Arion aan de hand van cosmopolitan bioregionalism
Ingrid Homans
Frank Martinus Arion (1936-2015) was een Curaçaos-Nederlandse schrijver die naast romans gedichten schreef en hoofdredacteur was van het culturele tijdschrift Ruku. Deze geboren Curaçaoënaar maakte in zijn leven verre reizen en verbleef langere tijd in Nederland en Suriname. Maar steeds keerde hij terug naar Curaçao, waar hij woonde van 1981 tot zijn overlijden.
Het zit in mijn hart
Bregt Lameris
De Nederlandse documentaire Het zit in mijn hart volgt een aantal acteurs van KamaK, een theatergroep die bestaat uit spelers met een verstandelijke beperking. In deze film uit 2022 zien we hoe de groep werkt aan het theaterstuk Furia, geschreven door Oscar Wagenmans.
Een daverend debuut in digitale tijden. Over Het is warm in de hivemind van Maxime Garcia Diaz
Bas van ’t Wout
Beeldende kunst kan via nieuwe technieken als virtual reality een directe connectie maken met de sterk gedigitaliseerde wereld. Voor poëzie lijkt deze mogelijkheid er minder te zijn. Poëzie is taal en taal is weliswaar ook online ruim voorradig, maar in een poëziebundel van papier is de digitale revolutie toch moeilijker te vatten. Maxime Garcia Diaz weet hier met haar radicale debuutbundel Het is warm in de hivemind echter wel raad mee.
Ideaalbeelden van het onderwijs in koloniaal Suriname. Hoe een foto meer kan tonen dan de maker bedoeld heeft.
Sjoerd Westbroek
Ik stel me voor dat ik erbij was, in 1912, toen bovenstaande foto werd gemaakt. Een grote groep leerlingen en onderwijzers poseren voor de Emmaschool, een ‘school voor onvermogenden’ – speciaal onderwijs, zouden we nu zeggen – aan de Gravenstraat in Paramaribo. Fotograaf Augusta Curiel staat achter de loodzware camera.
Kritische theorie en de toeslagenaffaire: een oplossing voor geautomatiseerde discriminatie?
Michel Krott
De toeslagenaffaire veroorzaakte in 2018 veel ophef en leidde uiteindelijk tot de val van het kabinet-Rutte III. In deze affaire stond het gebruik van een discriminerend algoritme centraal, waarmee de Belastingdienst aanvragen voor kinderopvangtoeslag controleerde. Dit discriminerende algoritme maakte vele slachtoffers; vooral gezinnen met lage inkomens en een migratieachtergrond werden hard geraakt. Hoewel steeds meer journalistiek onderzoek wordt verricht naar de wijze waarop de Belastingdienst aanvragen voor toeslagen beoordeelt, wordt niet altijd voldoende aandacht besteed aan de rol die de techniek daarbij speelt.
Column Waardige excuses?
Carmen van Daal
De regering gaat excuses aanbieden aan de nazaten van de tot slaafgemaakten in West-Indië. Deze excuses zijn een ‘belangrijke stap voor Nederland als geheel’ concludeerde het Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden in juli 2021 in haar rapport Ketenen van het verleden.
Zuid-Afrika na de apartheid en de ongemakkelijke waarheid voor Nederland
André Paijmans
In alle voormalige koloniale grootmachten neemt het besef toe dat het koloniale verleden vooral gewelddadig en misdadig was, ook in Nederland. Koning Willem-Alexander verontschuldigde zich tijdens het staatsbezoek aan Indonesië in 2020 voor het Nederlandse geweld tijdens de onafhankelijkheidsoorlog (1945-1949) en op 17 februari van dit jaar werden de uitkomsten bekendgemaakt van het onderzoeksprogramma Onafhankelijkheid, dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië 1945-1950.
Columnreeks Black Lives Matter (deel 6/6) Onderwijs en menselijkheid. Interview met Lavinia Richardson
Kim Schoof
Lavinia Richardson* is interim-docent op mbo-scholen. Als er op school problemen zijn, wordt ze ingevlogen om te helpen een oplossing te vinden. Ze heeft van alles gezien en meegemaakt: docenten die worden bedreigd, leerlingen die racistisch worden bejegend. Sommige van de boeken die op het programma stonden van de OU-leesclub hebben haar inzichten gebracht die in haar werk van pas komen.
Columnreeks Black Lives Matter (deel 5/6) Potentiële medestrijders
Elvira Alberty-Meiboom
In de debatten die we dagelijks over racisme voeren, lijken we focus te verliezen. Niemand heeft baat bij een gesegregeerde samenleving; gelukkig zijn alle partijen het daarover eens. Maar ondertussen bespreken we vooral thema’s die ons verdelen in plaats van verbinden, zoals institutioneel racisme en wit privilege. Het bespreken van zulke thema’s blijft symptoombestrijding zolang we niet praten over wat er onder de huid zit.
Columnreeks Black Lives Matter (deel 4/6) Onheilspellend actueel: over een zwarte vrouw en de Amerikaanse droom
Lenny Vos
In de zomer van 2020 vond de Black Lives Matter-beweging, begonnen in de Verenigde Staten, met een reeks grootschalige demonstraties weerklank in Nederland. In dezelfde tijd verscheen de roman The Street uit 1946 voor het eerst in een Nederlandse vertaling. Het debuut van de Afro-Amerikaanse schrijfster Ann Petry, destijds – toen er nog rassensegregatiewetten van kracht waren in de Verenigde Staten – een bestseller aldaar, blijkt verrassend actueel te zijn. Maar waar zit die actualiteit ‘m precies in?
Herspellen, hertalen of herschrijven? De obstakels tijdens het lezen van de herspelde hypotekst van Van de koele meren des doods
Sander Bakx
In 1900 publiceerde Frederik van Eeden de roman Van de koele meren des doods. Sindsdien is de roman vele malen opnieuw uitgebracht of geadapteerd. De meest recente uitgave is van uitgeverij Lalito, die in september 2020 een herspelde versie uitbracht, met een voorwoord van Van Eeden dat hij schreef voor de tweede druk, een toelichting van docent klassieke talen Els Meeuse, en een lijst met vertalingen van zuster Paula’s Franstalige spreuken. Door het gebruik van een kleiner lettertype en een groter papierformaat is ook het aantal pagina’s van ruim 500 gereduceerd tot 230 pagina’s verhaal (exclusief voorwoord en toelichting). Allemaal pogingen om dit negentiende-eeuwse werk toegankelijker te maken voor een hedendaags leespubliek.
Columnreeks Black Lives Matter (deel 3/6) Break it to me gently…
Evelien Wekker
De onlangs met de P.C. Hooft-prijs bekroonde schrijver Arnon Grunberg beaamt het op de achterflap: Hallo witte mensen (2017) van Anousha Nzume is een belangrijk boek. Belangrijk, ja, maar niet gemakkelijk. Misschien dat de titel nog als een vriendelijke begroeting kan worden opgevat. En de spiegel op het voorplat doet wellicht denken aan een sprookje – maar al gauw wordt duidelijk wie er niet zal worden uitgeroepen tot de mooiste van het land. Wat het boek zo belangrijk maakt, is niet alleen de boodschap, maar ook de vorm waarin Nzume die overbrengt.
Columnreeks Black Lives Matter (deel 2/6) In theorie zijn we creatieve levenskunstenaars
Ricardo van Mildert
‘Wees als een vogel… Laat je niet vastbinden, je hoeft niet te kiezen.’ Het zijn deze woorden, uitgesproken tijdens een vluchtige ontmoeting bij een rood stoplicht, die door Sinan Çankaya’s hoofd blijven spoken. Zijn boek Mijn ontelbare identiteiten (2020) beschrijft zijn zoektocht naar deze vrijheid, maar vooral ook zijn ervaringen met racisme onderweg, de ontmoetingen die hem getekend hebben. Mijn ontelbare identiteiten was het laatste boek dat we lazen in het kader van de leesclub over racisme die eind 2020 werd opgezet aan de Open Universiteit. Het was uitgekozen door de deelnemers zelf. Blanco maar met de kritische bril van iemand die zich tijdens bijeenkomsten graag laat gelden, begon ik mijn leestocht.
Vorming of vermaak? Veranderingen in de overheidsbemoeienis met amateurkunst
Peter van der Zant
Vanaf de Tweede Wereldoorlog heeft de overheid de amateurkunstbeoefening in Nederland gestimuleerd met geld, informatie, onderzoek en advies. Dat is opmerkelijk, omdat de overheid amateurkunst heel goed aan de vrije markt zou kunnen overlaten. Amateurkunst kan immers beschouwd worden als een ontspannende vorm van vrijetijdsbesteding, waarbij burgers vrij zijn om zelf een kunstdiscipline (individueel of in groepsverband) te beoefenen en uit allerlei aanbieders van diensten op de markt (verenigingen, gezelschappen, docenten, cursussen en dergelijke) te kiezen. Toch heeft de overheid motieven gehad zich met de beoefening van amateurkunst te bemoeien.
Columnreeks Black Lives Matter Introductie
Tijdens de lockdown in het najaar van 2020 en voorjaar van 2021 nam een honderdtal studenten van alle faculteiten van de Open Universiteit deel aan een leesclub die maandelijks digitaal bijeenkwam. Onder het mom van ‘educate yourself’ stond een reeks klassiekers in de anti-racistische literatuur op het programma
Columnreeks Black Lives Matter (deel 1/6) Engagerende feiten: Wij slaven van Suriname en het Nederlandse zelfbeeld
Simona Wiegman
‘Van welk land werd Chan Santokhi in 2020 minister-president?’, vroeg Philip Freriks onlangs aan de deelnemers van De Slimste Mens. Tot hun eigen schaamte wist geen van de kandidaten het antwoord. Aan welke kennis van Suriname ontbreekt het veel Nederlanders nog meer? Toen ik de in 2020 verschenen heruitgave las van Wij slaven van Suriname (1934) van Anton de Kom stelde ik vast: veel. En dat terwijl de geschiedenis die De Kom beschrijft niet alleen de geschiedenis is van Suriname, maar vooral ook die van Nederlanders in Suriname. Een geschiedenis waarvan in het Nederlandse straatbeeld nog altijd de baten te zien zijn – en, onder de oppervlakte, ook de schrijnende kosten.
De Silent Book Club. Boekenclub zonder betutteling voorziet in behoefte
Lucienne Bongers
Lezen en literatuur bespreken in groepsverband is een geliefde vorm van vrijetijdsbesteding. De animo voor de Silent Book Club, een nieuw type boekenclub afkomstig uit de Verenigde Staten, lijkt te wijzen op een behoefte aan minder spelregels en verplichtingen en past daarmee in een trend die ook bij andere vormen van vrijetijdsbestedingen wordt gezien. Een vergelijkend onderzoek maakt duidelijk waarin de Silent Book Clubs verschillen van de traditionele Nederlandse leesclubs en wat de aantrekkingskracht is van deze ‘regelloze’ boekenclub.
Aandacht en vervolmaking. Iris Murdochs morele filosofie
Michel Krott
‘Liefde is het buitengewoon moeilijke besef dat iets anders dan jezelf echt is. Liefde, en dus kunst en moraal, is de ontdekking van de werkelijkheid.’ Met deze uitspraak zette de Britse schrijfster Iris Murdoch zich eind jaren vijftig van de vorige eeuw af tegen een lange, overwegend masculiene traditie in de westerse wijsbegeerte. Zelfverzekerd bracht zij naar voren dat liefde – een gevoel dat vaak is genegeerd in de westerse filosofie – fundamenteel is voor een ethisch leven. Dit idee is onmiskenbaar aangeslagen, want de belangstelling voor het filosofische werk van Murdoch is sterk gegroeid. Met name in Nederland en België, waar dit werk relatief onbekend is, lijkt de morele filosofie van Murdoch steeds meer waardering te oogsten; zo publiceerde Katrien Schaubroeck onlangs een prikkelende inleiding tot Murdochs ethische gedachtegoed. Maar wat maakt dit gedachtegoed nu zo interessant? Waarom is deze morele filosofie in de eenentwintigste eeuw nog steeds, of opnieuw, relevant?
Boven is het stil
Anne-Sophie De Mey
In deze serie columns bespreken stafmedewerkers een film vanuit diverse cultuurwetenschappelijke disciplines. Ditmaal bespreekt masterstudent Cultuurwetenschappen Anne-Sophie de Mey Boven is het stil (2013) van Nanouk Leopold.
Een roman herwerken tot film is altijd een heikele opgave. Niet zelden lijkt de bewondering van de regisseur voor de schrijver tot een zekere verlamming in het eigen werk te leiden. De verfilming maakt in zo’n geval sterker gebruik van literaire dan van cinematografische middelen om het narratief te ontwikkelen, zoals bijzondere cameratechnieken en een belichting en geluidsband die de conventie overstijgt. Een in de hand gehouden camera waarmee personages op de huid worden gezeten dan wel een vast camerastandpunt zorgt voor een heel andere interpretatie van de in beeld gebrachte lichamen en plaatsen, zodat een groot deel van het verhaal aan de hand van deze keuzes verteld kan worden.
Beeldvorming in beweging. Kan de luipaardman bijdragen aan een postkoloniale dialoog in het Afrikamuseum?
Joris Van Doorsselaere
In het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika (KMMA) in Tervuren, aan de rand van Brussel, waait sinds kort een nieuwe wind. Bij de heropening eind 2018, na een grondige renovatie van vijf jaar, kreeg een aantal sculpturen een nieuwe plaats in een kelderruimte. Het gaat om beelden met een sterke koloniale en ideologische geladenheid. Hoewel de museumdirectie ervoor koos om ze geen deel meer te laten uitmaken van de vaste collectie, zijn de beelden nog steeds te bezichtigen in een zijkamer van de ondergrondse toegang. Bij het binnentreden valt te lezen ‘buitenspel gezet’.
De moeder aller relatiedrama’s. Ingmar Bergmans Scènes uit een huwelijk
Jeroen Vanheste
In deze serie columns bespreken cultuurwetenschappers een film vanuit verschillende disciplines. Ditmaal bespreekt filosoof Marieke Borren Boyz n the Hood.
Zoals er boeken zijn die je steeds opnieuw kunt lezen, zo zijn er films die je altijd weer kunt zien omdat ze blijven boeien en nooit gaan vervelen. Voor mij zijn dat bijvoorbeeld Solaris (1972, Andrei Tarkovski), Vertigo (1958, Alfred Hitchcock), In the Mood for Love (2000, Wong Kar-Wai), Tokyo Story (1953, Yasujiro Ozu), 8½ (1963, Federico Fellini) en Mulholland Drive (2001, David Lynch). Dergelijke films zijn metgezellen voor het leven, een onderdeel van de bagage die je altijd bij je draagt. Op mijn persoonlijke lijstje staan zeker ook enkele films van Ingmar Bergman: bijvoorbeeld Persona (1966), Geschreeuw en gefluister (1972) en Fanny en Alexander (1982). En natuurlijk Scènes uit een huwelijk, de moeder aller relatiedrama’s. De Scènes werden in 1973 uitgezonden op de Zweedse televisie als miniserie van zes afleveringen van 50 minuten; een jaar later maakte Bergman er ook een bioscoopversie van bijna drie uur van.
Boyz n the Hood, dertig jaar later
Marieke Borren
In deze serie columns bespreken cultuurwetenschappers een film vanuit verschillende disciplines. Ditmaal bespreekt filosoof Marieke Borren Boyz n the Hood.
‘One out of every twenty-one black American males will be murdered in their lifetime.’ Deze zin verschijnt in beeld nog vóór het begin van John Singletons Boyz n the Hood – dat dertig jaar geleden verscheen in de bioscopen en sinds 2002 is opgenomen in de Amerikaanse National Film Registry voor ‘cultureel, historisch of esthetisch belangwekkende’ films. Wie deze film nu bekijkt, na de wereldwijde golf van protest tegen straffeloos politiegeweld tegen zwarte mensen, zal zich misschien zo nu en dan verbazen.
Circulaire herinnering. De werking van ‘postmemory’ in Ik wil je laten weten dat we er nog zijn (2020) van Esther Safran Foer
Sander Bakx
Aan het begin van 2020 publiceerde Esther Safran Foer haar memoires Ik wil je laten weten dat we er nog zijn. Esther is de dochter van twee overlevenden van de Holocaust uit het door de nazi’s verwoeste dorp Trochenbrod in het hedendaagse Oekraïne. Haar vader, Leibel, pleegt negen jaar na de oorlog, gepijnigd door het verleden, alsnog zelfmoord. De moeder van Esther, Ethel, vertelt af en toe verhalen van voor en tijdens de oorlog, maar houdt meestal haar mond dicht. De verschrikkingen zijn te groot om over te praten. Over het verleden van haar vader weet Esther dan ook vrijwel niets. Als ze er op een dag achter komt dat haar vader voor de oorlog een andere vrouw en een ander kind had, raakt ze geïntrigeerd en gaat ze op zoek naar het verleden van haar ouders.
(On)handigheid
Anne-Sophie De Mey
Hoewel ik graag kook, vervelen kookprogramma’s me snel. Vrijwel alle kookprogramma’s presenteren koken als een reeks soepel verlopende handelingen. Laat een ervaren kok dan nooit een ui op de grond vallen? Dat kan ik moeilijk geloven. Onhandigheden worden in de montage van dergelijke programma’s simpelweg geknipt. Hoewel: populaire kookprogramma’s maken soms de onhandigheden van hun koks als bloopers toegankelijk, bijvoorbeeld op sociale media of via de website van het programma. Het afzonderen van de ‘mislukkingen’ uit de normale kookpraktijk maakt van onhandigheid echter iets uitzonderlijks (dat net daarom lachwekkend kan zijn).
Misdiagnose en non-conformisme: Body Snatchers in vier variaties
Tom Giesbers
Het wordt de laatste jaren steeds gebruikelijker om het sciencefictiongenre te bekijken als een manier om actuele maatschappelijke problematiek te transplanteren naar een niet geheel bekende context. Bijvoorbeeld in een extrapolatie van een huidige toestand naar een versnelde chronologie die de implicaties van huidige tendensen verkent, maar soms ook een bekende context met een enigszins aannemelijk speculatief-fictief element.
De grensoverschrijdende netwerken van Johan Visscher in een Zuid-Afrikaanse propaganda-oorlog
André Paijmans
In Nederland en in andere voormalige koloniale grootmachten staat het koloniale verleden meer dan ooit ter discussie. Zwarte Piet, het standbeeld van Jan Pieterszoon Coen in Hoorn en de aanduiding van de zeventiende eeuw als de Gouden Eeuw hebben bij velen terecht hun jarenlange vanzelfsprekendheid verloren. In de discussie over ons koloniale verleden is er weinig aandacht voor Zuid-Afrika.
Nietzsche: de gids naar een duurzaam leven?
Raoul van Aalst
Henk Manschot is emeritus-hoogleraar filosofie en ethiek, en zet zich in voor een duurzamer leven. In 2016 verscheen van hem het boek Blijf de aarde trouw. Daarin stelt Manschot vast dat de ecologische crisis de mensheid dwingt om zich radicaal te bezinnen op het leven dat zij heeft geleid, en op haar modernistische wereldbeeld. De relatie van de mensen tot de aarde heeft een nieuwe oriëntatie nodig, waarin de aarde niet alleen een bron is waarover beschikt kan worden, maar waarin ook limieten worden gesteld aan het menselijk handelen.
Heidegger, bureaucratie en de Cito-toets
Wilma de Groot
Wie de ontwikkelingen binnen het onderwijsveld een beetje volgt weet dat de schoolkeuzetoets voor leerlingen van groep 8 van de basisschool – in de volksmond bekend als ‘de Cito-toets’ – de geesten verdeelt. In dit artikel bekijkt Wilma de Groot wat de techniekfilosofie van Martin Heidegger te zeggen heeft over één van de veelbesproken hete hangijzers: de groeiende bureaucratie die het testen met zich meebrengt.
Terug tot Ina Damman: Simon Vestdijk over de kracht van de verbeelding
Michel Krott
Het werk van Simon Vestdijk is in Nederland onverminderd populair. Zo is onlangs de roman Terug tot Ina Damman, het derde en bekendste deel van de achtdelige Anton Wachter-serie, opnieuw uitgebracht. In dit boek volgen wij Anton Wachter als leerling aan de HBS te Lahringen. Anton ontwikkelt in zijn tweede schooljaar een platonische liefde voor Ina Damman, een meisje uit Driehuizen. De ondertitel van de roman luidt dan ook ‘de geschiedenis van een jeugdliefde’.
Jammen met W.F. Hermans. Onsterfelijkheid en mislukking in de film Beyond sleep van Boudewijn Koole
Luc Brouns
De roman Nooit meer slapen van W.F. Hermans gold lange tijd als onverfilmbaar. ‘Het is te mooi, het is literatuur’: zo stak Jan Blokker, nota bene de voorzitter van het Productiefonds voor de Nederlandse film, niet onder stoelen of banken dat het medium film per definitie vulgair is en niet geschikt voor de schoonheid. Regisseur Boudewijn Koole dacht daar anders over en maakte de film Beyond Sleep.
Identiteit en erkenning volgens Francis Fukuyama.
Joost Geevers
De Amerikaanse socioloog en filosoof Francis Fukuyama (1952-) werd aan het einde van de vorige eeuw wereldberoemd met zijn werk The End of History and the Last Man (1992). Hierin stelde hij dat het einddoel van de geschiedenis, gedefinieerd als een wereldwijde ontwikkeling in de richting van de liberale, aan de markteconomie gebonden democratie, nabij was. Sinds die tijd heeft de wereld zich weerbarstiger getoond. In zijn onlangs in het Nederlands verschenen essay Identity. The Demand for Dignity and the Politics of Resentment (2018) formuleert Fukuyama een herbezinning op zijn ideeën in het licht van de huidige wereldpolitiek.
De rode loop: corona van de 18de eeuw?
Jos H. Pouls
Een voorrecht zou ik het niet willen noemen, maar bijzonder is het wel: in deze maanden wonen in Peel en Maas. Veel harder dan in deze gemeente heeft het corona-virus in Nederland nergens toegeslagen. De afgelopen weken is vrijwel dagelijks iemand gestorven aan het virus in het dorp waar ik woon, Meijel. Sommigen daarvan kende ik goed, anderen enkel van naam en weer anderen slechts van hun woonadres. En dan zijn er de vele sterfgevallen in het verpleeghuis waar mijn partner werkt, een oord waar het virus al diverse dodelijke slachtoffers heeft gemaakt. Corona is me aldus dicht genaderd en hoewel nog niet behorend tot de risicoleeftijd, bezorgt de epidemie me best angstige momenten.
De tijddoos
Anne-Sophie De Mey
Ik word wakker en heb geen idee hoe laat het is. Na enig woelen besluit ik mijn wekker te raadplegen; de oplichtende cijfers komen als een opluchting. Toch blijft de gedachte 'halverwege de nacht' te zijn aan me knagen. Hoezo, halverwege? Als ik het over ruimte heb, kan ik me inderdaad halverwege mijn route bevinden – maar hoe kan ik dit nou zeggen over de tijd? Daarvoor moet ik tijd als het ware beschouwen als een afgebakend domein waarvan de grootte voor mij relevant is en waarin ik mijn positie kan bepalen: de tijd moet in mijn gedachten omgevormd zijn tot ruimte.
Een weinigje beschaaving
Anne Oechtering
In het jaar 1792 – midden in de periode van de Verlichting – verschijnen twee opmerkelijke publicaties: in Londen Mary Wollstonecrafts essay A Vindication of the Rights of Woman en in Amsterdam de eerste aflevering van Catharina Dólls Almanak voor vrouwen door vrouwen (1792-1818). Mary Wollstonecraft (1759-1797) was een Engelse auteur, filosofe, en uitgesproken voorvechter van vrouwenrechten. A Vindication verschijnt vijf jaar voor haar dood en is een krachtig geluid in de internationale discussie over de positie van de vrouw.
Negenennegentig Zwarte Pieten
Anne-Sophie De Mey
In de winkelstraten hangt sinds enkele dagen een affiche waarop alle inwoners van het stadje worden uitgenodigd om binnenkort, 'samen met negenennegentig Zwarte Pieten', Sinterklaas te verwelkomen aan de kade. Die ene Zwarte Piet die op de affiche is afgebeeld, grijnst me toe vanachter een dikke laag bruinzwarte make-up. Nochtans is in België de afgelopen jaren stilzwijgend beslist om de Sint, bij zijn officiële aankomst in Antwerpen en in het bijhorende televisieprogramma, vergezeld te laten gaan van 'roetpieten' met slechts enkele zwarte veegjes op hun gezicht, alsof ze zopas uit de schoorsteen zijn gerold.
Wat is eigenlijk een vrouw?
Femke Kok
Wat is eigenlijk een vrouw? In de zaak van Caster Semenya tegen het IAAF is deze vraag de olifant in de kamer. Sporttribunaal CAS stelt in zijn uitspraak dat de bepaling van het IAAF om een bovengrens te stellen aan de testosteronwaarden van vrouwelijke atleten discriminatoir is, maar tegelijk ook nodig om de integriteit van de vrouwenatletiek te bewaken. De rechters laten zich niet expliciet uit over de vraag of hyperandrogene atleten vrouwen zijn of niet.
Nationaal historisch besef en de herdenking van een protestantse martelaar
Jan-Willem Hueting
In 2017 werd in veel Nederlandse kerken aandacht geschonken aan de viering van vijfhonderd jaar ‘Luther spijkert zijn 95 stellingen op de deur van de slotkapel in Wittenberg’. Daarbij werd vooral ingegaan op de betekenis van Luther voor het protestantisme in Europa. De Protestantse Kerk in Nederland kwam met een themasite, publicaties en allerlei activiteiten. In de viering klonk nadrukkelijk door dat er na vijfhonderd jaar ruimte is voor oecumene.
Netwerken rond Raden Mas Noto Soeroto (1888-1951)
Anneke Radstake
Het leven van de Javaanse prins Raden Mas Noto Soeroto (1888-1951) speelt zich af binnen de ‘imperial space’, een ruimte, die in de literatuur door wetenschappers als Frederick Cooper en Ann Laura Stoler beschreven wordt als een dynamische ruimte waarin moederland en kolonie elkaar beïnvloeden en daardoor niet los van elkaar bestudeerd kunnen worden. Noto Soeroto, die in 1906 naar Nederland komt om in Leiden rechten te gaan studeren, maakt naam als dichter en schrijver.
De Meester van Elsloo
Jos H. Pouls
In het Bonnefantenmuseum in Maastricht is momenteel een fraai overzicht te zien van de zo genaamde Meester van Elsloo. Deze Maaslandse beeldhouwer uit omstreeks 1520 werd in 1940 door J.J.M. Timmers in het leven geroepen. Zijn oeuvre groeide daarna uit tot meer dan 200 sculpturen. Momenteel heerst echter vooral twijfel over de vraag of de Meester van Elsloo wel ooit heeft bestaan. De expositie illustreert op fraaie wijze de deconstructie van deze middeleeuwse meester. Jos Pouls doet verslag.
Het korte verhaal – waardering voor een vluchtig genre
Mathijs Sanders
De populariteit van het korte verhaal is in de loop van de literatuurgeschiedenis aan schommelingen onderhevig. In de negentiende eeuw profiteerde het genre van de opkomst van de periodieke massapers, die nieuwe mogelijkheden bood voor literaire experimenten en een bron was van cultureel amusement. Inmiddels lijkt het korte verhaal commercieel kansloos. Maar vanuit de marge vecht het genre zich een weg terug. Waar liggen de kansen?
De lezer in Frankenstein
Marieke Winkler
Dit jaar viert Mary Shelley’s beroemde roman Frankenstein, or the Modern Prometheus zijn 200-jarige bestaan. Het tragische verhaal van het monster van Frankenstein blijft steeds nieuwe lezersgeneraties aanspreken en sinds de eerste publicatie in 1818 is het boek nooit uit druk geraakt.
Hans Calmeyer: van jodenredder tot ‘Schreibtischmörder’
Michiel Satink
Hans Georg Calmeyer wordt door historici in Duitsland gezien als 'groter dan Oskar Schindler'. Deze Duitse ambtenaar die in de oorlogsjaren in Den Haag besliste over leven en dood in kwesties wie wel en wie geen jood waren, wordt in Nederland echter veel minder bejubeld. Na aanvankelijk een positief oordeel van historici De Jong en Presser wordt hij in latere jaren ook wel gezien als 'Schreibtischmörder'.
