In de periode 1965-1982 viel het (amateur)kunstbeleid onder het ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk (CRM). In deze periode naderde de wederopbouw van Nederland zijn voltooiing. Niet alleen in Nederland, maar ook elders in de westerse wereld vond een geleidelijke overgang plaats van een ‘materialistische’ maatschappij, waarin economische en politieke stabiliteit centraal stonden, naar een ‘postmaterialistische’ samenleving, waarin het primair ging om de kwaliteit van het bestaan. Deze overgang werd mogelijk door de langdurige economische groei na de Tweede Wereldoorlog, de technische vooruitgang en de verdere verkorting van de arbeidstijd. De maatschappij seculariseerde en ‘ontzuilde’ in hoog tempo. De door de zuilen min of meer voorgeschreven keuzes maakten in de loop van de jaren zestig en zeventig plaats voor individuele zelfontplooiing, dat als recht van elk individu werd opgevat. [21] De kunsten, waaronder nu ook amateurkunst, werden onderdeel van een omvangrijk welzijnsbeleid. Het doel van dit welzijnsbeleid was om een meer gelijke spreiding van kennis, macht en inkomen tot stand te brengen. [22]

Het Rijk bevorderde de samenwerking tussen de verzuilde organisaties voor amateurkunst. De inhoud van het amateurkunstbeleid veranderde radicaal. Het accent kwam volledig te liggen op creativiteitsontwikkeling en persoonlijke expressie. Het ging nu niet meer om gemeenschapsidealen, zoals volksontwikkeling, het bijbrengen van een schoonheidsgevoel of het stimuleren van interesse voor de ‘hogere kunsten’, maar om het uiten van persoonlijke gevoelens en emoties. Volgens een overheidsnota uit die tijd konden begrippen als ‘schoonheid’ en ‘hogere waarden’ het vrije creatieve gedrag van burgers zelfs belemmeren [23] Amateurkunstbeoefening werd nu bovendien gezien als activiteit om de noodzakelijke ‘maatschappelijke en democratische bewustwording’ tot stand te brengen. [24] Overal in het land ontstonden door het Rijk gesubsidieerde creativiteitscentra met als doel ‘het geven van mogelijkheden tot zelfverwerkelijking van de niet-intellectuele, emotionele elementen van een persoonlijkheid’ en ‘bewustwording van de eigen werkelijkheid’. [25]

Hoe verhoudt dit amateurkunstbeleid vanaf 1945 zich nu tot de algemene motieven die in de bestuurskunde en het vakgebied culturele economie worden onderscheiden om zich als overheid met een bepaald maatschappelijk terrein te bemoeien? [30]

Volgens de bestuurskundige theorieën zou er als eerste motief voor overheidsbemoeienis sprake kunnen zijn van een collectief goed, dat wil zeggen een voorziening waarvan niemand kan worden uitgesloten en waarvan het gebruik door de ene burger niet koste gaat van de andere burger. Een overheid zal deze goederen namelijk moeten financieren, omdat burgers geneigd zullen zijn anderen voor de productie van deze goederen te laten opdraaien, terwijl men wel de voordelen geniet. [31] Amateurkunst voldoet echter niet aan de kenmerken van een collectief goed. Burgers kunnen met gemak worden uitgesloten van voorzieningen voor amateurkunst, zoals cursusaanbod van kunstencentra of oefenruimtes. Bovendien gaat het gebruik van deze voorzieningen doorgaans wel degelijk ten koste van de mogelijkheden van anderen. In geen enkel overheidsdocument sloten argumenten voor bemoeienis met amateurkunst dan ook, direct of indirect, aan bij dit motief.

Ten tweede kan iets worden gezien als merit good, waarvan burgers zelf onvoldoende de onmiddellijke waarde zien, terwijl het wel belangrijk is voor bijvoorbeeld toekomstige generaties of voor de maatschappij als geheel. [32] Terugkijkend op de afgelopen 75 jaar overheerste in het amateurkunstbeleid in eerste instantie dit (paternalistische) merit good-motief. De overheid stimuleerde amateurkunstbeoefening vanwege een belang waarvan de burgers zelf onvoldoende waren doordrongen, zoals het belang voor de algemene volksontwikkeling, het bestrijden van ‘onmaatschappelijkheid’ of de bevordering van een zinvolle vrijetijdsbesteding als alternatief voor de ‘massacultuur’.

Een derde motief voor overheidsbemoeienis kan zijn dat er positieve of negatieve externe effecten voor de samenleving in het geding zijn, omdat sommige burgers profiteren van de investeringen van anderen of juist voor de nadelige gevolgen van het gedrag van anderen moeten opdraaien. [33] Vanaf de jaren zeventig verschoof in de legitimering van het beleid de nadruk steeds meer van het merit good-motief naar de mogelijke positieve externe effecten van amateurkunst. Amateurkunstbeoefening had volgens de overheid gunstige gevolgen voor onder andere de sociale cohesie, het vestigingsklimaat voor bedrijven of de ontwikkeling van het creatief vermogen in de samenleving.

Een vierde en laatste motief kan volgens bestuurskundigen zijn dat ook lagere inkomensgroepen toegang moeten hebben tot bepaalde voorzieningen. Soms was er in het amateurkunstbeleid inderdaad sprake van dit inkomensverdelingsmotief. [34] Zo kunnen in enkele grote steden inwoners met een laag inkomen nog altijd tegen gereduceerd tarief cursussen volgen in de lokale kunstencentra. Hiermee worden minder kapitaalkrachtige burgers gestimuleerd om kunst te beoefenen en zo noodzakelijk cultureel kapitaal te verwerven.

De diverse overheidsdocumenten over amateurkunstbeleid (vanaf 1988 met name de passages over amateurkunst in de vierjaarlijkse cultuurnota’s) bevatten in elk van de bovengenoemde vier perioden steeds weer andere argumenten om de steun aan amateurkunst te legitimeren. Om meer zicht te krijgen op de veranderingen in deze legitimatie van het amateurkunstbeleid, is het verhelderend een onderscheid te maken in argumenten die betrekking hadden op de intrinsieke functies van amateurkunst, zoals de bijdrage aan de volksontwikkeling of de persoonlijke expressie van amateurkunstenaars, en argumenten die te maken hadden met de mogelijke extrinsieke functies van amateurkunst, waarbij amateurkunst wordt gezien als instrument om andere doelen te verwezenlijken, bijvoorbeeld op economisch of op sociaal gebied.

In de argumenten van het Rijk bleken, als men de periode vanaf de Tweede Wereldoorlog tot 2020 beschouwt, de intrinsieke en extrinsieke functies van amateurkunst elkaar voortdurend af te wisselen. De argumenten die verwezen naar de intrinsieke functies bleven door de jaren heen tamelijk constant, met name het belang van kwaliteitsverbetering van de amateurkunstbeoefening; hierover was een sterke mate van consensus tussen de diverse politieke partijen. Opvallend is dat de verwijzingen naar de intrinsieke functies van amateurkunst telkens achterliepen bij de ontwikkelingen in de sector van de amateurkunst zelf. Zo vond volksontwikkeling door kunstbeoefening in de vrije tijd al een halve eeuw plaats voordat het Rijk zich ermee ging bemoeien. Het idee van vrije expressie ontstond reeds in de eerste helft van de twintigste eeuw en vond zijn hoogtepunt in de jaren zestig, terwijl het pas in het begin van de jaren zeventig werd vertaald in overheidsbeleid.

Vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw gebruikte de overheid steeds meer argumenten die verwezen naar de extrinsieke functies van amateurkunstbeoefening. Deze argumenten veranderden sterk, onder invloed van de politieke samenstelling van de regering (met name sociaaldemocraten zagen amateurkunst vaak als middel om maatschappelijke problemen op te lossen) en vooral onder invloed van de problemen die op dat moment in de samenleving speelden. Bij het toenemen van de diversiteit in de (multiculturele) samenleving werd amateurkunst gepropageerd als middel om de sociale cohesie en de integratie van bepaalde bevolkingsgroepen te bevorderen. In latere jaren werd amateurkunst van belang geacht voor de noodzakelijke ontwikkeling van de creatieve industrie, de versterking van de kenniseconomie of de zorg voor ouderen. Opvallend genoeg bleef het beleid zelf tamelijk constant, het was vooral de argumentatie in de beleidsdocumenten die telkens veranderde.

Provincies en gemeenten volgden voor steun aan amateurkunst over het algemeen de argumenten van het Rijk, maar voegden soms specifieke argumenten toe, die meebewogen met actuele lokale en regionale maatschappelijke vraagstukken, zoals het bevorderen van de economie in de regio, het verbeteren van het culturele klimaat (en daarmee het imago van stad of regio) of het vergroten van de leefbaarheid in de wijken.