In Dochter van de dekolonisatie vertelt Nadia Nsayi (Kinshasa, 1984) de geschiedenis van haar geboorteland, vanaf het moment dat koning Leopold II zich in 1885 Congo toeëigende tot nu. [1] Terugkerend motief is de uitbuiting van het land.

De fragmenten over Congo/Zaïre wisselt Nsayi af met haar eigen geschiedenis, te beginnen met grootvader Arthur Clerebaut, die in 1921 vertrok naar Belgisch-Congo om er te werken als koloniaal ambtenaar. Clerebaut kreeg een kind met Louise, dochter van een Italiaanse man en een zwarte vrouw. In koloniale termen is de baby een bastaardkind, metis of mulat genoemd, want het product van een buitenechtelijke relatie tussen een witte man en een (half)zwarte vrouw. Terwijl de meeste witte vaders hun kind met gemengd bloed niet erkenden, deed Clerebaut dat wel met zijn zoon Marcel. Na Clerebauts terugkeer naar België blijft Marcel alleen achter bij zijn moeder. Wanneer die op jonge leeftijd sterft, komt hij terecht in de schoolkolonie van Boma, waar jongens worden klaargestoomd om de koloniale overheid te dienen. Ze kunnen slechts studeren tot het vierde middelbaar en worden dan als ‘évolué’ tewerkgesteld in het bestuursapparaat of het leger. Evolué is een denigrerende term die impliceert dat ‘onderontwikkelde’ zwarten kunnen evolueren naar een ‘beschaafde’ witte identiteit als ze in hoge mate assimileren.

Arthur Clerebaut, die in België getrouwd is, overlijdt op vijftigjarige leeftijd. Een plichtsbewuste notaris doet opzoekingen omdat er geruchten zijn over een zoon in Congo. Marcel krijgt een deel van de erfenis toegewezen en de broer van Arthur wordt voogd van de zeventienjarige jongen. Marcel begint te corresponderen met zijn familie in België. Tijdens de zaïrisation verbiedt Mobutu alle christelijke voornamen omdat ze ‘een kenmerk van cultureel geweld’ zijn. Marcel doet afstand van zijn Belgische nationaliteit en verandert zijn naam in Nsayi Kazudi. Het precieze aantal is niet te achterhalen, maar hij verwekt meer dan tien kinderen bij verschillende vrouwen. Zijn jongste is Nadia, haar moeder Moseka/Angélique is een Congolese vrouw. Na de dood van Kazudi/Marcel, verhuist Nadia met haar moeder naar België, ze is dan vijf. Het boek gaat verder met de beschrijving van haar Belgische parcours: scholen, studies en contacten binnen de Congolese diaspora. Verschillende Afrikareizen zetten haar ertoe aan zich als politicologe te specialiseren in Congo en Centraal-Afrika.

Met Dochter van de dekolonisatie snijdt Nadia Nsayi een actueel thema aan. De zestigste verjaardag van de Congolese onafhankelijkheid op 30 juni 2020 heeft in België het dekoloniseringsdebat aangezwengeld. Net in die periode bracht de dood van George Floyd wereldwijde protestacties op gang door de beweging Black Lives Matter. In België vuurde dat protest ook de haat aan tegen de vroegere kolonisator, meer bepaald tegen de wrede en nietsontziende geldzucht van Leopold II toen hij heerste over Congo-Vrijstaat. Op verschillende plaatsen werden zijn beelden besmeurd, vernield of definitief weggehaald. Een gebaar van goodwill drong zich op om tegemoet te komen aan de woede van de Congolese diaspora. Koning Filip schreef een brief aan de Congolese president Tshisekedi, waarin hij toegaf dat in de periode van Congo-Vrijstaat gruweldaden gepleegd werden en dat ook de daaropvolgende koloniale jaren leed veroorzaakten en vernederingen toebrachten. De koning drukte zijn diepste spijt uit voor de wonden uit het verleden. Het was de eerste keer dat een Belgische koning zich publiekelijk uitsprak over de wandaden in Congo.

Echte excuses, zoals Nsayi enkele maanden voordien in haar boek gevraagd had, waren het volgens sommigen niet, maar het gebaar is zonder meer historisch.