Voor mij gaat Boven is het stil fundamenteel over de relatie tussen een mens en de ruimtes die hij bewoont. De kijker is deelgenoot van iets wat je Helmers ‘mentale ruimtes’ zou kunnen noemen door hem zijn fysieke ruimtes te zien herschikken. Hoe iemand zijn omgeving vormgeeft, wordt mede bepaald door wat iemand als zijn mogelijkheden beschouwt, terwijl deze omgeving tegelijk bepaalde handelingen aan- of ontmoedigt. Het onderscheid dat Helmer tussen ‘boven’ en ‘beneden’ maakt, is een sprekende illustratie van dit laatste. De fysiek pijnlijke, moeizame tocht waarin Helmer zijn vader (Henri Garcin) langs de trap naar de bovenverdieping verhuist, kun je als een overgangsrite zien. Helmers vader wordt naar een andere levenszone verplaatst, hij wordt als het ware uit het (Helmers) leven gehaald en moet ‘boven’ wachten op de dood. Wanneer Helmer hem alsnog iets vertelt over de levens van kennissen, gebeurt dit vaak op zo’n wijze dat Helmer zijn machtspositie tegenover zijn vader onderstreept. Alleen via Helmer staat zijn vader nog in verbinding met het leven, en dit simpelweg omdat Helmers vader zich nu op een andere, afgescheiden verdieping bevindt. ‘Beneden’ tracht Helmer de ruimte open te breken zodat er zich een nieuwe, anders gevormde toekomst in kan nestelen. Zo moet het tweepersoonsbed dat Helmer voor zichzelf installeert zijn nieuwe leven mogelijk maken. Eerst moet de ruimte vrijgemaakt en aangepast worden, pas dan kan het leven in zijn concrete manifestaties zich hiernaar richten.

Door de kijker geen achtergrondinformatie te geven, toont Leopold dat mensen hun verleden zijn, ook als ze er niet over vertellen: elke beweging komt voort uit een welbepaalde, door tal van factoren beïnvloede levenswijze. Iemands lichaam ‘spreekt’ reeds zonder dat het talig spreekt, namelijk in zijn specifieke, handelende betrokkenheid op de wereld. Handen, bij uitstek het menselijk medium tot handelen, zijn in deze film dan ook een belangrijke bron van informatie. Helmers vader leest het gebrek aan werkervaring van knecht Henk (Martijn Lakemeier) af aan diens handen en Helmer vergelijkt de ‘mooie’ handen van melkrijder Johan (Wim Opbrouck) met de agressieve handen van zijn vader, die door Leopold ‘klauwachtig’ in beeld worden gebracht. Wanneer Helmers vader zegt ‘bijna geen gevoel meer’ in zijn handen te hebben, is dit dan ook een voorbode van de intredende dood. Het leven trekt zich terug uit datgene wat hem met de wereld zou kunnen verbinden.

Hoewel Helmer de noodzaak ziet om zijn omgeving te transformeren, beseft hij pas gaandeweg dat dit op een eenzijdige beweging neerkomt. Het is niet voldoende dat hij de hem omringende ruimtes openstelt voor de toekomst, hij moet zich er zelf eveneens door laten ‘openen’. Op een bepaald moment moet namelijk de weerstand doorbroken worden die als een vlies van gewoonten om Helmer heen hangt. Helmers eenzaamheid blijft voortduren zolang deze breekpunten zich niet voltrekken. Er wordt veel gewacht in deze film, terwijl je als kijker begrijpt dat Helmer niet goed weet waarop hij precies wacht. De gedaantes waarin de wereld zich ten slotte tot hem wendt, verrassen hem keer op keer. Pas na Helmers schichtige vlucht van Johans toenaderingspoging zien we Helmer zijn frustratie op de staldeur uitwerken – om zich even later toch weer bij de gang van zaken neer te leggen. Er gaat een soort koppig vertrouwen van Helmer uit; hij gaat er niet zozeer van uit dat alles ‘goed’ komt, maar wel dat de dingen hun noodzakelijke ontvouwing kennen. Misschien kun je dit de filosofie van de landbouwer die van de natuur afhankelijk is noemen.

Helmers vertrouwen loont. Inderdaad: nadat Helmer zijn omgeving ‘geopend’ heeft, ‘opent’ zijn omgeving, beetje bij beetje, hemzelf. Ten slotte zie je Helmer niet langer in huis ronddwalen. Op zijn vaders begrafenis wordt de camera afgewend van het graf tot we alleen nog Helmers fysieke graafwerken zien. In de slotscène gaat hij met een zachte gezichtsuitdrukking in de rietvelden liggen waarmee de film opende en waarin hij halverwege met een wanhopige blik leek rond te ploeteren. De cirkel is rond. Zowel Helmer als zijn omgeving zijn tot rust gekomen in een nieuwe verhouding waarin de mogelijkheden van de een worden ontplooid in de bewegingen van de ander.