(On)handigheid

'Tv-kok Julia Child', 2021, penseelstift op papier, Anne-Sophie De Mey.

Deze kinetische melodie is bovendien slechts van toepassing op vertrouwde bewegingen. Zonder vertrouwdheid met mijn motorische mogelijkheden (die door ouderdom, een ongeluk of ziekte kunnen veranderen), met mijn fysieke omgeving en met het object waarop ik me richt, is mijn omgang ermee onhandig. Volgens Merleau-Ponty ‘meet’ ik het specifieke van een nieuw object aan de hand van mijn lichaam: na enkele of vele keren zoekend proberen, ‘installeer’ ik mijn kinetische melodie in het object. [14] Een ervaren kok handelt in eerste instantie geremd met nieuwe messen of een omzwachtelde duim. Zodra ze de nieuwe situatie aandachtig heeft waargenomen, kan ze deze echter in haar kinetische melodie inpassen. Zo geldt de precieze lichamelijke uitvoering van een handeling bij een volgende betrokkenheid op hetzelfde of op een gelijkaardig object als een ‘verworven wereld’ die zich op elk moment ‘voedt’ met mijn huidige waarneming. [15]

Als ik minder aandachtig ben door vermoeidheid, zorgen of ziekte neem ik de ‘verworven wereld’ slechts moeizaam in een ‘nieuwe beweging’ op. [16] Dit wil zeggen dat ik, in een staat van vermoeidheid, handelingen waarmee ik vertrouwd ben wel ‘automatisch’ kan uitvoeren, op voorwaarde dat er zich geen veranderingen voordoen in de betrokken voorwerpen. [17] Om van handigheid te kunnen spreken, moet ik mij daarentegen voortdurend bewust zijn van de wrijving dat een specifiek object in het gebruik zal aangaan met mijn eigen lichaam en dat van de omringende wereld. Veranderingen in mijn lichaam of in één van de betrokken voorwerpen vraagt een aangepaste handeling. De kok die zijn nieuwe mes op dezelfde wijze hanteert als het oude, zal wellicht zichzelf bezeren. Als ik handig te werk ga, anticipeer ik in mijn handeling op mogelijkheden die uit de existentiewijze van het voorwerp voortvloeien, zodat deze ‘een zekere actualiteit [verkrijgen] zonder [hun] positie als mogelijkheid te verliezen’. [18]

Dit alles vindt plaats zonder erover na te denken: nadenken over de uitvoering van handelingen ontdoet die handelingen van hun vloeiendheid. Ik ‘doorvoel’ het overdachte niet langer innerlijk, maar plaats het als het ware buiten mij. Dit gebeurt ook wanneer ik mijzelf ‘[d]oor de blik van de ander beleef (…) als verstard midden in de wereld’, zo stelt filosoof Jean-Paul Sartre (1905-1980). [19] Wanneer ik mij bewust ben van de mogelijkheid dat iemand mij observeert, doorbreekt dit bewustzijn mijn gedachteloze spontaniteit. Ik beleef mijn lichaam niet langer ‘simpelweg (…) enkel en alleen [als] het beleefde’, maar ervaar het tegelijk als een innerlijke en uiterlijke ‘toestand’, waarbij het besef van ‘uiterlijkheid’ de mogelijkheid aantast om in het beleefde lichaam te verzinken. [20]

Tv-koks wennen vast wel aan het feit dat men hun handelingen observeert, zodat ze deze handelingen niet voortdurend als iets uiterlijks beleven. Maar kunnen ze dit ook wanneer het hun persoonlijkheid betreft? Voor een taoïstische wijze is dit cruciaal: om vloeiend op de natuurlijke structuur van het waargenomene te kunnen ingaan, moet de kok afzien van elke identificatie met eigenschappen die aan haar worden toegeschreven. [21] In een tijd waarin tv-koks als tv-persoonlijkheden bekend staan, bevindt zich hier wellicht de grootste uitdaging. Een kok die per se handig wil overkomen omdat zij zichzelf met haar handigheid identificeert, ergert zich wellicht enorm wanneer ze saus laat schiften. Ware handigheid zou er vanuit taoïstisch perspectief uit bestaan ook onhandigheid niet af te wijzen, maar het kalm als iets natuurlijks te zien – zonder zich dan maar met onhandigheid te gaan identificeren. [22]