Volgens het IAAF is de testosteronspiegel op dit moment het beste criterium om te bepalen of een vrouw tegen andere vrouwen uit mag komen. En dat is gek, want niet alleen ontbreekt sterk wetenschappelijk bewijs voor een causaal verband tussen testosteron en prestaties in de atletiek; ook als een dergelijk verband zou kunnen worden aangetoond is de hoeveelheid testosteron in het bloed geen criterium voor het onderscheid tussen man en vrouw. IAAF en CAS sluiten dus volstrekt willekeurig een deel van de vrouwelijke atleten uit van competitie omdat zij menen dat vrouwen zoals Semenya niet vrouw genoeg zijn om het op te nemen in een competitie tegen andere vrouwen.

Dit is precies waar de schoen wringt. De vraag ‘wie mag er deelnemen aan de vrouwencompetitie?’ wordt ingevuld als ‘hoe vrouwelijk moet je zijn om het tegen andere vrouwen te mogen opnemen?’ Het probleem is echter dat ‘mannelijkheid’ en ‘vrouwelijkheid’ niet louter gebonden zijn aan biologische geslachtsverschillen. De Franse filosofe Simone de Beauvoir liet zien dat de betekenissen die mensen aan het lichaam toekennen, inclusief die van mannelijkheid en vrouwelijkheid, afhankelijk zijn van onder meer cultuur, traditie en sociaaleconomische omstandigheden. ‘Je wordt niet als vrouw geboren maar tot vrouw gemaakt’, luidt een beroemde zin uit haar boek De tweede sekse. Dat Semenya ‘mannelijk’ of ‘niet vrouw genoeg’ zou zijn, is niet het gevolg van haar sekse, maar van onze cultureel bepaalde opvattingen over wat vrouwelijk is: ronde vormen, een hoge stem, een elegante gang, en van de eveneens cultureel bepaalde associatie van testosteron met ‘mannelijkheid’. Het IAAF en het CAS gebruiken nu in feite hun macht om te bepalen wat een ‘normale’ vrouw is: door hyperandrogene vrouwen uit te sluiten, bevestigen deze organisaties de heersende normen van vrouwelijkheid zonder deze expliciet ter discussie te stellen.

In het verleden is de seksetest een doodlopende weg gebleken om vrouwen definitief van mannen te onderscheiden. Testosteronwaarden lijken op het eerste gezicht een objectieve discriminatoire maatstaf, maar omdat testosteron geen beslissend criterium is voor het onderscheid tussen man en vrouw is de scheidslijn die zo wordt gecreëerd binnen de vrouwenatletiek willekeurig. Het CAS erkent dit, maar vindt dit acceptabel zolang er geen ander criterium is. Daarmee bevestigt het CAS de breed gedragen opvatting dat er een dergelijk criterium nodig is. Die opvatting zegt echter meer over onze ideeën over vrouwelijkheid, dan dat het een noodzaak binnen de vrouwen topsport uitdrukt. De vraag ‘wat is een vrouw?’ blijft dus de olifant in de kamer waar iedereen met een grote boog omheen loopt, maar die op de achtergrond beslissend blijkt.

Is er dan geen uitweg uit deze impasse? Toch wel, bijvoorbeeld wanneer we erkennen dat vrouwen zoals Semenya vrouwen zijn, die door hun natuurlijk aanleg een sportief voordeel hebben op hun concurrentes, precies zoals een hoog aeroob vermogen een voordeel biedt op de marathon en een goed rekenvermogen een schaker bevoordeelt. Sport is per definitie een oneerlijke krachtmeting, omdat degene met de meeste natuurlijke aanleg altijd in het voordeel is. Caster Semenya heeft meermaals bewezen tot de allersnelste vrouwen op de middellange afstand te behoren. We zouden haar beter gewoon toejuichen, in plaats van haar te dwingen een hormoonbehandeling te ondergaan.

[1] Zie onder andere www.nrc.nl.

Femke Kok is filosoof en werkt als universitair docent aan de opleiding Cultuurwetenschappen van de Open Universiteit. Haar huidige onderzoek richt zich op de filosofie van het ouder worden.