Columnreeks Black Lives Matter. (deel 1/6)

Het eigen monster recht in de ogen staren

Wij slaven van Suriname is zowel een historisch boek als een autobiografie en antikoloniaal pamflet. Voor iedereen die opgegroeid is met het heldhaftige Nederlandse koloniale verhaal is het historiografische aspect van het boek een blikopener. Op school wordt de slavernij nog altijd weinig behandeld. [2] De Kom beschreef hoe geschiedenislessen op school destijds al zorgden voor een minderwaardigheidsgevoel bij zwarte kinderen. Juist daarom zag hij het als zijn taak om zowel Surinamers als Nederlanders een volledigere koloniale geschiedenis voor te schotelen, de feiten bloot te leggen. Volgens Leuwsha stelt De Kom ons op die manier in staat ‘het eigen monster recht in de ogen [te] staren’.

Pagina na pagina doet De Kom het wrede regime dat ‘Nederlandse beschaving’ naar Suriname brengt uit de doeken, zowel ten tijde van de slavernij als daarna. Ironie als die van Multatuli verbleekt bij het niets verhullende sarcasme van De Kom. Sinds jaar en dag is Multatuli een antikoloniale held, terwijl de Max Havelaar strikt genomen niet voor dekolonisatie pleitte. Wij slaven van Suriname biedt wél een dekoloniaal perspectief; bovendien is hier een gekoloniseerde aan het woord.

Verzetshelden als Multatuli krijgen in het klassieke Nederlandse geschiedenisverhaal veel aandacht. Maar uit Wij slaven van Suriname blijkt wat de keerzijde hiervan is. Dergelijke helden bleken in Suriname namelijk niet of nauwelijks te hebben bestaan. Sterker nog, in plaats van heldhaftig en barmhartig waren Nederlandse kolonisten, volgens De Kom, juist vele malen wreder dan hun Europese ‘collega’s’. Ook dit is nieuw voor mij. Wel vroeg ik me meteen af: was De Kom niet bevooroordeeld? De martelingen die hij beschrijft zijn ontegenzeggelijk gruwelijk, maar waren ze dat niet in alle koloniën? Nee, meent De Kom. Hij laat zien dat de Britten, die niet bekend staan als de meest zachtzinnige kolonisten, hun afschuw uitspraken over de manier waarop Nederlanders in Suriname tekeergingen.

Om dit punt helder en op zo zoveel mogelijk lezers over te brengen, richt De Kom zich rechtstreeks tot zowel witte Nederlander, de ‘blanke lezer’, als tot Surinamers, door te spreken van ‘onze vaders en moeders’. Lezers worden hierdoor persoonlijk betrokken bij zijn verhaal over de koloniale geschiedenis. Eenzelfde effect gaat uit van de mooie metaforen waarmee Wij slaven van Suriname doorspekt is, zoals: ‘Tussen de kust en de bergen sluimert onze moeder, Sranang, sedert duizend en nogmaals duizend jaren.’ [3]