Lieve witte lezer

Wat dan wel Nzumes beoogde effect is? De titel van een van de paragrafen, ‘Bondgenootschap voor dummies’, vormt wellicht het antwoord op die vraag. Het doel van Nzumes oproep om je in te lezen, je in anderen te verplaatsen en verantwoordelijkheid te nemen in het leven van alledag, is om bondgenoten te verzamelen in de strijd tegen ongelijke machtsverhoudingen. Als bondgenoot die strijd aangaan kunnen witte mensen als geen ander, legt ze uit. Wanneer zij hun ervaringen met racisme in de persoonlijke sfeer met andere witte mensen delen, dan telt dat voor twee. Zo schrijft Nzume over een witte moeder, die naast haar witte zoon ook een geadopteerde zwarte zoon heeft. Tot haar eigen afschuw merkt deze moeder dat wanneer ze over de ongelijkwaardige behandeling van haar zoons in de maatschappij vertelt, zij, in tegenstelling tot haar zwarte zoon, vaak wel meteen geloofd wordt.

Om haar oproep in goede aarde te doen vallen, spreekt Nzume regelmatig van een ‘lieve witte lezer’ en noemt ze deze zelfs een geschenk uit de hemel. Toch vermijdt ze onderlinge gevoeligheden niet. Wit privilege en witte fragiliteit komen kritisch aan bod, maar ook het advies dat witte mensen vaak aan andersgekleurden geven om zich niet door racistische grapjes te laten kwetsen en het vooral ‘gezellig’ te houden.

Naast expliciete toenaderingspogingen tot witte lezers, heeft Nzume ook metaforen in haar boodschap verwerkt. Met name de kortnekmetafoor maakt haar boodschap duidelijker en minder offensief. In de paragraaf ‘Peter met de korte nek’ verhaalt Nzume over een hoofdpersoon die als kind vanuit de kosmos naar de planeet Aarde verhuist. In zijn tijd op aarde beïnvloedt zijn neklengte zijn ervaringen: op school en bij sollicitaties zijn zijn kansen vergelijkbaar met die van Nederlanders van kleur. Bij het lezen van deze paragraaf besefte ik dat er manieren bestaan om een moeilijke boodschap vriendelijk doch doeltreffend over te brengen – ondanks afweermechanismen die doorgaans spontaan bij mensen in werking treden. Hoe zit dat? Beeldspraak doet een beroep op ons creatieve vermogen, stelt ons in staat om vastgeroeste denkpatronen los te weken en anders te kijken. Beeldspraak maakt dat we meer met ons hart dan met het hoofd tot inzichten komen.

Besef van continuïteit, toewijding aan verandering

Meer in metaforen spreken: de vorm van Nzumes tekst inspireerde me tot een goed voornemen. Maar zoals het vaak met voornemens gaat, zijn ze gevoelig voor spontane afdanking. Een opmerking over de term ‘omgekeerd racisme’ in een tv-programma, een nieuwsbrief met een item over extreemrechtse jongeren die Nederland ‘wit’ willen maken en… weg zijn mijn mooie plannen. Dan moet ik mezelf stellig aan mijn besluit herinneren om toepasselijke metaforen te bedenken, deze als communicatiemiddel in te zetten en zo tot wederzijds begrip te komen. Volhouden maar.

Besef van continuïteit en toewijding aan verandering: op de kruising van die twee moeten we volgens mij ons heil zoeken. Besef van continuïteit is van belang omdat onze gemeenschappelijke geschiedenis niet als afgerond geheel kan worden opgeborgen om eens per jaar te worden afgestoft. Zo waarschuwt antropoloog Markus Balkenhol dat herdenkingen het risico met zich meebrengen dat het slavernijverleden tot cultureel erfgoed verwordt, dat het verleden stolt: ‘De kunst is juist om de continuïteit te begrijpen.’ Net als Balkenhol spoort Nzume witte lezers aan om deze kunst te leren beheersen.

Ergens op de ononderbroken lijn van verleden naar toekomst ligt een stipje dat heden heet. Om het daar zo gezellig mogelijk te maken, is er ook verandering nodig. Dit besef is meteen mijn antwoord op de prangende slotvraag van Nzume: ‘Wat ga jij doen?’ Om onderdeel te kunnen worden van een oplossing, van een gezellig heden, moet ook ik – die aardig wat met de continuïteit van racisme te kampen heeft – me toeleggen op verandering. Ik claim graag het recht op mijn emoties en de authentieke uiting daarvan. Moet daar iets aan veranderen? ‘Onderbrengen in en transformeren tot vriendelijke metaforen’ is weliswaar mijn voornemen naar aanleiding van Nzumes boek, maar hoe dat voornemen te realiseren? Verstand en hart zullen voortdurend in debat blijven. In afwachting van alle metaforen die ik nog zal verzinnen, zing ik mee met Brenda Lee: ‘Break it to me gently…’