In de debatten die we dagelijks over racisme voeren, lijken we focus te verliezen. Niemand heeft baat bij een gesegregeerde samenleving; gelukkig zijn alle partijen het daarover eens. Maar ondertussen bespreken we vooral thema’s die ons verdelen in plaats van verbinden, zoals institutioneel racisme en wit privilege. [1] Het bespreken van zulke thema’s blijft symptoombestrijding zolang we niet praten over wat er onder de huid zit. En praten over wat er onder de huid zit, blijft onmogelijk zolang we geen gezamenlijk vocabulaire hanteren. Weliswaar gebruiken we dezelfde termen, maar we verbinden er andere definities aan, waardoor we niet met elkaar, maar langs elkaar heen praten. Wat er onder de huid zit? Het koloniale verleden van Nederland.

In Wij slaven van Suriname (1934) biedt Anton de Kom (1898-1945) ons zo’n gezamenlijk vocabulaire aan. Hij achtte praten over het koloniale verleden van Nederland noodzakelijk, want: ‘Geen volk kan tot volle wasdom komen, dat erfelijk met een minderwaardigheidsgevoel belast blijft.’ [2] De Kom, zoon van een vader die als slaaf was geboren, ondervond de gevolgen van de koloniale overheersing aan den lijve en streed al jong tegen de trauma’s die hij opliep. In zijn eigen woorden trachtte hij ‘het zelfrespect der Surinamers op te wekken en voorts de onjuistheid aan te tonen van de vredesbedoelingen der Hollanders ten tijde van de slavernij’. [3]

In zijn boek neemt De Kom ons mee naar de koloniën in Suriname en beschrijft hij op indringende en nauwkeurige wijze hoe het leven eruitzag voor verschillende tot slaaf gemaakten. Zijn verhaal begint als geschiedenis van de totstandkoming van de slavernij in Suriname, die algauw overgaat in gruwelijke beschrijvingen van wat mensen dagelijks doormaakten: ‘Hij liet deze slaaf geselen, overal op zijn lichaam branden en spijkerde hem daarna in een houten kluister. Nadat de arme verdrukt en bezweken was, werd hij in een put met ongebluste kalk geworpen.’ [4] Het ene voorval is nog gruwelijker dan het andere. De Kom beschrijft niet alleen hoe planters de Surinamers op mensonterende wijze behandelden, maar ook hoe het systeem zich ten gunste van de kolonisten ontwikkelde.

Toen de slavernij werd afgeschaft, betekende dit geenszins dat de tot slaaf gemaakten vrij waren. Integendeel: ter compensatie voor hun ‘verkregen’ vrijheid werden zij nog een periode verplicht tewerkgesteld. Of preciezer: werden wij verplicht tewerkgesteld. Het bijzondere aan Wij slaven van Suriname is namelijk dat De Kom twee groepen lezers aanspreekt en daarmee de geschiedenis vanuit twee perspectieven belicht. Zwarte lezers spreekt hij aan met ‘wij’, zoals de titel van het boek al weggeeft. Wanneer hij zich richt tot ‘de Hollander’, wordt deze aangesproken met ‘de blanke lezer’. Zo maakt De Kom duidelijk dat Suriname en Nederland niet alleen een geschiedenis delen, maar vooral dat de toekomst er een moet zijn van dialoog en samenwerking.