Aan wat voor soort make-up dacht Kant? In de achttiende eeuw was het gebruikelijk om het gezicht te bedekken met witte loodgelijnde poeders of verf. Daarnaast was er de voorkeur om wenkbrauwen geheel te verwijderen en te vervangen door nepwenkbrauwen van muizenhuid, die vrijelijk te vormen en te plaatsen waren. Ook werden balletjes van kurk in de mond gestopt om hogere jukbeenderen te simuleren. Tenslotte schijnt men ook uit ivoor gesneden nepboventanden gebruikt te hebben, om een stralendere lach te produceren. [8] Het is moeilijk vast te stellen hoe wijdverspreid deze make-uppraktijken waren in Kants tijd (over klassen en gender) en woonplaats, het Pruisische Königsberg.

Als we aan dit soort make-uppraktijken denken, dan kunnen we ons goed voorstellen waarom Kant make-up aanvoert als een misleiding, die leidt tot een vals oordeel. Een vals bovengebit verhult de echte tanden en werkt daarmee tegen de normale zintuiglijke waarneming van de echte tanden in. Wanneer we merken dat iemand een nepgebit draagt, wordt immers het effect opgeheven: we zien door de deceptie heen en er blijft niets van het gewenste effect over.

Dit alles ligt geheel anders bij kleding, volgens Kant. Een kledingstuk werkt mee met onze zintuigen omdat het ons verleidt de aantrekkelijkheid van een bestaand lichaamsdeel te beschouwen. Zo kan een bepaalde kleur jurk de kleur van de ogen onder de aandacht brengen. De aantrekkelijke kleur van de ogen was altijd al aanwezig in het lichaam, maar door de jurk wordt onze aandacht daar specifiek op gericht. Het is dus niet het geval dat ons oordeel over de aantrekkelijkheid van de ogen niet klopt. Des te meer, en dit is de reden waarom Kant het kledingstuk als een illusie ziet: wanneer we doorhebben dat iemand een kledingstuk gekozen heeft om zijn of haar ogen beter te doen uitkomen, dan blijft het zo dat we vinden dat de ogen een aantrekkelijke kleur hebben. Er is dus sprake van een curieus epistemologisch proces: een aspect aan een object wordt beter waargenomen door een effect van een tweede object dat strikt genomen geen onderdeel van het eerste object is. Hier spreekt de belangrijke rol van het kledingstuk voor Kant als tussenobject: op eigen kracht niet significant, maar zeer significant voor de werking van het oordeel over een ander object.

Uiteraard zijn er allerlei uitzonderingen te bedenken van kledingstukken die toch misleidend zijn en gematigde make-up die slechts illusoir is. Een korset is bijvoorbeeld een kledingstuk dat het oog bedriegt over de figuur van een lichaam. Een subtiel gebruik van oogpotlood kan de aandacht vestigen op een contrast tussen de kleur van de iris en het oogwit, en zou daarmee een illusie betreffen in Kants terminologie. Het gaat Kant echter om het substantiële onderscheid tussen deceptie en de illusie. Niet elk geval van make-up of kleding zal dus geheel aansluiten bij deze distinctie.

Kant verschuift het belang van kleding als illusie al snel naar de morele illusie, de laag beschaving over onze cultuur: ‘Beschaafde mensen zijn acteurs (en alles is gebaseerd op schijn). Deze illusie begrenst onze ruwe verlangens en door de ander voor de gek te houden (in hoe we hen beoordelen), beteren we onszelf en anderen.’ [9] We zien dat Kant hier het begrip illusie op dezelfde manier gebruikt als bovenaan uiteengezet: ook al weten we dat we feitelijk voor de gek worden gehouden door iemand met goede manieren, toch heft dat volgens Kant het effect van de beschaafde houding niet op. Deze illusie heeft volgens Kant drie effecten: 1) het stelt ons in staat om in deugd te geloven, als een ideaal gedrag dat contrasteert met bestaand ondeugdelijk gedrag; 2) het stelt ons in staat om van mensen te houden; 3) het geeft ons een leven vol hoop en maakt de slechte kanten van het leven dragelijk en dus draagbaar (zoals we een kledingstuk dragen, wellicht). Met andere woorden, de illusie helpt ons met geloof, hoop en liefde. We zijn in principe allemaal in staat tot geloof in de deugdzaamheid van mensen, tot mensenliefde en tot hoop zonder dat deze vermogens per se veroorzaakt hoeven te zijn door ‘schone schijn’, maar de illusie van beschaafde manieren richt onze aandacht op deze specifieke vermogens, boven andere, meer misantropische tendensen die ontstaan wanneer we slechts naar het werkelijk bestaande kijken.

Zelfs wanneer we weten dat de beschaving een morele illusie is, blijft deze volgens Kant dus voor iedereen waardevol. We kunnen hier deze morele illusie als een performance zien: wanneer we een goede gastheer willen zijn, spelen we deze rol en verwerkelijken we de rol terwijl we deze spelen.

We kunnen in navolging van Kant de beschaafde samenleving dus zien als een performance. In het opvoeren van deze illusie uiten we het gedrag dat deze samenleving verwezenlijkt. De performance maakt beschaving dus pas werkelijk. Het gaat hier niet om de verwerkelijking van een reaal aspect van de wereld (iets dat materieel en potentieel tastbaar is), maar juist om iets ideaals (in dit geval de illusie van de beschaving).

We kunnen dit soort idealiteit, die we vinden in beide voorbeelden van Kant, kleding en de beschaafde samenleving, ook terugvinden in de kerngedachte van het Duits idealisme: een mentale component wordt een wezenlijk onderdeel van onze beleving van de wereld.