Dit dossier was in de Call for Papers aangekondigd als een dossier over waanzin, maar gaandeweg begon deze titel wat te knagen. Binnen de kritische theorie, maar inmiddels ook ver daarbuiten, leeft het idee dat taal performatief is. Dat wil zeggen: taalgebruik heeft effecten in de werkelijkheid en iets bestempelen als ‘waanzin’ zou stigmatiserend of devaluerend kunnen werken. Hebben we als redactie dit potentiële pijnpunt nu afdoende opgelost door een vraagteken en een uitroepteken achter de titel van het dossier te plaatsen? In elk geval hebben we hiermee willen aangeven dat wat waanzin is, en hoe we de term ‘waanzin’ hanteren, in dit dossier juist ter discussie staat.

Wij hebben in dit dossier ‘waanzin’ breed opgevat: van contact verliezen met de werkelijkheid, stemmingsstoornissen en persoonlijkheidsstoornissen tot angsten, vreemde tics en curieus gedrag; maar ook meer algemene vragen zoals die naar geestelijke (on)gezondheid, de (geschiedenis van de) psychiatrie en de classificatie van psychiatrische ziektebeelden in medische modellen komen aan bod.

Eén van de gemene delers in de artikelen die in de komende twee maanden één voor één in dit dossier zullen verschijnen is een perspectief op de psychiatrie ‘from below’. Naast het perspectief van de psychiater of onderzoeker, van de ‘professional’, is sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw binnen de psychiatrie zelf, maar ook binnen het (historische) onderzoek naar de psychiatrie en psychische problemen het perspectief van de patiënt of cliënt en dat van andere betrokkenen steeds belangrijker geworden. Irene Geerts en Martje Aan de Kerk schrijven in dit dossier bijvoorbeeld over de veranderende rol van de familie van psychiatrische patiënten in de geschiedenis van de Nederlandse psychiatrie. Zij betogen, aan de hand van een vergelijking tussen de achttiende eeuw en de tweede helft van de twintigste eeuw, dat de rol van familie de veranderingen weerspiegelt in cultureel-maatschappelijke ideeën over de betekenis van waanzin.

Ook Jenny van der Palen kiest in haar artikel voor een ander perspectief, dat van de patiënt. Zij gaat in op de problematiek van het psychiatrische stigma bij een onterechte psychiatrische diagnose als gevolg van somatisch onverklaarbare lichamelijke klachten (SOLK) en oppert een prikkelende definitie van ‘waanzin’: keer op keer hetzelfde te doen en toch een andere uitkomst verwachten.

Jeroen Vanheste wil de gangbare definitie van waanzin opschudden in zijn kritische bespreking van het boek Madness and Modernism, waarin Louis Sass betoogt dat waanzin in feite een vorm van hyperrationaliteit is, met parallellen in het postmodernisme. Vanheste laat zien dat Sass’ benadering veel raakvlakken heeft met recente ontwikkelingen in het denken over psychiatrische ziektebeelden.

Twee bijdragen gaan dieper in op de representatie van waanzin in de kunsten. Marileen La Haije schrijft over de verbeelding van paranoia in een kort verhaal van de Guatemalteekse schrijver Rodrigo Rey Rosa. La Haije betoogt aan de hand van dit verhaal dat het soms moeilijk is, zo niet onmogelijk, om te bepalen of er sprake is van paranoia of van terechte behoedzaamheid. Els van Swol onderzoekt de representatie van waanzin in de personages van Hamlet en Ophelia, door verschillende opera-uitvoeringen van Shakespeares Hamlet met elkaar te vergelijken.

De hierboven genoemde artikelen zullen om de beurt in dit themadossier verschijnen, met een frequentie van ongeveer één per week. Houd de site dus in de gaten! Naast het themadossier biedt LOCUS het hele jaar door diverse cultuurwetenschappelijke bijdragen. Neemt u vooral ook een kijkje op het doorlopende gedeelte van het tijdschrift. Het volgende themadossier zal gaan over de Doorwerkingen van natuurhistorische kolonialiteit (verschijningsdatum: najaar 2021). Heeft u interesse om hieraan bij te dragen, raadpleeg dan onze Call for papers. Wij wensen u veel leesplezier!

PS: Wilt u op de hoogte blijven van nieuwe publicaties in LOCUS, schrijft u zich dan in voor onze nieuwsbrief.

De redactie

Femke Kok, ‘Redactioneel’, Locus – Tijdschrift voor Cultuurwetenschappen 24 (2021). https://edu.nl/ucfxt

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

© 2021 Open Universiteit | Lees de disclaimer en de privacyverklaring van de OU |Voor het colofon zie Over LOCUS |

Voor contact met de redactie kunt u mailen naar locus@ou.nl