Chimaera’s & andere dieren. De culturele verbeelding en conceptualisering van menselijke en niet-menselijke dieren

In de met Oscars overladen blockbuster Poor Things (Yorgos Lanthimos, 2023) knutselt de 19e-eeuwse Londense wetenschapper Godwin dier- en menshybrides in elkaar – om vervolgens de greep op zijn schepsels te verliezen. Daarin lijkt hij op Dr. Moreau, een personage uit The Island of Dr. Moreau (1896) van de bekende Science Fiction-schrijver H.G. Wells. De roman vertelt het verhaal van Edward Prendick die schipbreuk leidt en belandt op een verlaten eiland in de Stille Oceaan. Het blijkt te worden bevolkt door tal van vreemde wezens met de uiterlijke kenmerken van zowel menselijke als niet-menselijke dieren. Ze zijn de creaties van de geniale maar controversiële wetenschapper uit de boektitel, eerder gevlucht uit London vanwege zijn gruwelijke proeven met dieren.

Still uit Poor Things (2023).

Poor things en The Island of Dr. Moreau zijn slechts twee voorbeelden van culturele verbeeldingen die – via het beeld van de hybride – vragen oproepen naar de plaats van de mens als ‘dier tussen andere dieren’. In dit themadossier van Locus nodigen we auteurs uit nader te reflecteren over dit soort culturele verbeeldingen en de achterliggende ideeën over de relatie tussen menselijke en niet-menselijke dieren.

De steeds zichtbaardere gevolgen van klimaatverandering, veroorzaakt door de wijze waarop wij met onze leefomgeving omgaan, heeft het denken over de anthropos (mens) als onderscheidend of zelfs superieur aan de natuurlijke leefomgeving op losse schroeven gezet. In het licht van de talloze crises die de wereld kent, is het misplaatst om hiërarchisch en antropocentrisch te blijven denken over het onderscheid tussen mensen en dieren. Nieuwe verbeeldingen en alternatieve concepten geven uitdrukking aan een meer ecocentrische kijk op onze plaats te midden van de ons omringende wereld.

Met dit themadossier van Locus willen we een bijdrage leveren aan deze perspectiefwijziging. We richten ons daarbij specifiek op het verbeelden van en denken over de verhouding tussen menselijke en niet-menselijke dieren. Het mythologische beeld van de chimaera (een uit meerder dieren samengesteld wezen) fungeert daarbij als Denkbild, letterlijk een beeld om mee te denken. Volgens dit denkbeeld nodigt het themadossier uit tot bijdragen (3000 woorden) uit verschillende wetenschappelijke en filosofische disciplines, maar ook tot bijdragen uit artistieke hoek. Hoe kunnen nieuwe culturele verbeeldingen de mogelijkheidsvoorwaarden scheppen voor andere zienswijzen?

We verwelkomen voorstellen voor bijdragen over (onder veel meer):

- Ontologische vragen rond de mens/dier differentie (en de deconstructie daarvan), bijvoorbeeld rond taligheid (Derrida)

- Historische representaties van niet-menselijke dieren in literatuur, film, beeldende kunst, populaire cultuur etc.

- Alternatieve (her)conceptualiseringen en verbeeldingen van natuur/cultuur verhoudingen (bijvoorbeeld ‘tentacular thinking’ bij Donna Haraway, ‘symbioceen’ bij Jos de Mul, de orchidee/wesp of wesp/orchidee bij Giles Deleuze)

- Verbal activism (bijvoorbeeld het begrip ‘Anymal’ door Lisa Kemmerer) en toepassingen daarvan

- Creatief (literair, beeldend, etc.) werk waarin de grenzen worden verkend (en wellicht opgerekt) van het menselijke inlevingsvermogen in niet-menselijke dieren

Voorstellen voor artikelen (maximaal 200 woorden + voorlopige titel + een bio) kunnen worden ingestuurd via locus@ou.nl. Deadline voor voorstellen is 1 september 2024. Publicatie van het dossier is voorzien in voorjaar 2025.

Curious Creatures in Zoology, John Ashton, 1890, p. 170.