Presteren, groeien, wachten Over de (on)zichtbaarheid van geweld in de Nederlandse varkensindustrie

Lucas Rinzema & Alice Dekker

Publicatiedatum: 9 juli 2025

Samenvatting

In de Nederlandse varkensindustrie brengen ‘vleesvarkens’ vier maanden van hun zes maanden durende levens door in kale betonnen hokken. Dit essay beschrijft het medialandschap en de infrastructuur waarbinnen die vier maanden voor een menselijk publiek kenbaar worden, van wetgeving tot stalinrichting en van promotiecampagnes tot activistische video’s. We ontwaren een representationeel regime dat het cognitief complexe en temporeel uitgestrekte leed van varkens, en daarmee het geweld van de varkensindustrie, onzichtbaar maakt. Parallel aan de tekst loopt een fotoserie waarmee we experimenteren met alternatieve verbeeldingen van varkenslevens. Tot slot stellen we voor te zien dat varkens wachten – als een erkenning van de verwantschap die we met ze delen én als een openheid voor verschil.

Een foto. Vier stoelen staan onder een klein tafeltje gepropt. Op het tafeltje een vel papier en een dikke map. Eronder, tussen terracottakleurige tegels, een onbedekt doucheputje. Erachter, waar twee viezig witte muren samenkomen, een bureau met daarop een computer, een beeldscherm, papieren en lege plastic brievenbakken. In een van de muren zit een trapsgewijs oplopende scheur, aan de andere hangt een met plastic bedekte brandblusser en een kalender met een foto van een tractor. Op de grond onder de tractor ligt een opgerold verlengsnoer, aan het plafond, dat bedekt is met grijsbruine vlekken, hangt een rookmelder. Alles is overgoten met het kille licht van een met tiewraps aan een buis bevestigde tl-lamp.

Deze foto wordt in een makelaarsbrochure van een varkensstal vergezeld van plattegronden en afbeeldingen. [1] We zien de buitenkant van de stal, douches, mengvoer- en warmte installaties, voer- en mestsilo’s, nauwe gangen, een opslagruimte en de betonnen hokken waarin varkens, gevangengehouden door de vleesindustrie, vier maanden van hun zes maanden durende levens doorbrengen. Dit essay en deze fotoserie richten zich op die vier maanden. We kijken naar het (media)landschap waarin de varkensindustrie zich bevindt en verkennen hoe die periode wordt verbeeld en geconceptualiseerd. In het bijzonder richten we ons op de verschillende temporaliteiten waarin die vier maanden worden gegoten – de verschillende manieren waarop deze periode wordt verbeeld en vormgegeven. Volgens veehouders presteren varkens: precieze afstemmingen van voer, licht, genetica en ruimte maken cycli mogelijk waarbinnen toenemend gewicht inkomsten garandeert. In de volksmond – met minder oog voor de praktisch-economische logica van de industrie – heet datzelfde proces groeien: varkens spenderen vier maanden in hokken en worden groter. Zelf suggereren we – in beeld en in tekst – dat varkens wachten. Daarmee hopen we ruimte te maken voor de perspectieven van varkens en aandacht te geven aan cognitief complexe en temporeel uitgestrekte vormen van leed en geweld.

De beelden die we hier bijvoegen zijn onze pogingen om al knutselend en fotograferend vorm te geven aan de notie dat varkens wachten. Parallel aan een tekstuele kritiek van het representationele regime van de varkensindustrie – in termen van presteren en groeien – geven de beelden gestalte aan een alternatieve verbeelding. Aan het eind van het essay geven we conceptueel gewicht aan die verbeelding door kort terug te komen op het wachten van varkens. We beargumenteren dat aandacht voor dat wachten onze verwantschap met varkens benadrukt terwijl er ook ruimte wordt geboden voor een erkenning van verschil en van de ondoorzichtigheid van de persoonlijkheden en ervaringen van varkens.

We proberen geen totaalbeeld van de varkensindustrie te schetsen, maar verkennen verschillende delen van het medialandschap waarin de industrie zich begeeft. Een veelheid aan bronnen – waaronder nieuwsmedia (vakbladen als Nieuwe Oogst en media voor een breder publiek), wetgeving, activistische video’s en promotiemateriaal van de industrie – schetst een veelzijdig maar ook op verrassende en verschrikkende manieren homogeen beeld. We zien ‘de industrie’ dan ook niet als een doelbewust project, maar als de hardnekkige en gewelddadige verstrengeling van de bio-industrie met de media, overheden en wetenschap. [2]

Een pagina eerder in de makelaarsbrochure zien we nog een foto. Het beeld is groezelig, er is weinig licht. Van onder kruipt een blauwe zweem de lens in. Rijen tl-buizen en een smal, door betonnen schotten geflankeerd looppaadje komen in het midden samen bij een overbelicht raampje. De hokken achter de schotten worden verbonden door ijzeren buizen die eindigen in voerbakken, de betonnen vloeren lopen schuin af naar gleuven voor mestopvang. Op zo’n haastig en uitsluitend voor informatieve doeleinden genomen foto wordt de stal tastbaar. Het beton. Het weinige daglicht door het kleine raampje, ver weg. Hoe alles gericht is op productie, en niet op leefbaarheid.

De ruimtes op beide foto’s lijken tijdcapsules, verlaten ogend, met apparatuur en inrichtingen die bevroren lijken in de vroege jaren 2000. De beelden zijn niet geësthetiseerd om de verkoop te versoepelen; ze ademen alledaagsheid. Het document als geheel geeft zo een bijna museaal inkijkje in een industrie die, hoe ongelooflijk ook, nog steeds op volle toeren draait.

Geweld spookt in de makelaarsbrochure. Uit een document dat we als buitenstaanders niet horen te zien, spreekt de banaliteit van industriële overheersing. In dit essay borduren we voort op dat inzicht door ons te richten op infrastructuur. Ten eerste omdat we in het Nederlandse landschap geen varkens zien, maar muren en vrachtwagens. De infrastructurele landschappen van de varkensindustrie maken dus letterlijk onzichtbaar. Zoals we in de loop van dit essay laten zien, conditioneren ze op die manier de (on)zichtbaarheid van geweld in mediarepresentaties van de industrie. Daarnaast zijn infrastructuren, zoals Brian Larkin schrijft, zelf ‘semiotische en esthetische objecten die zich richten op een publiek’. [3] Door de nadruk te leggen op de rol van infrastructuur in de medialandschappen van de varkensindustrie, krijgen we zicht op een esthetische en representationele samenhang – niet alleen van afbeeldingen en teksten, maar ook van schotten, staarten en schone overalls. De grenzen tussen media en hun ecologieën vervagen, en we zien hoe geweld mogelijk wordt gemaakt door een representationeel regime dat is gevormd door onze media en infrastructuur. Varkens worden overheerst door middel van hekken en stroomstootwapens, maar ook door open dagen en YouTube-video’s.

Zoals Trinh T. Minh Ha schrijft, is onzichtbaarheid ‘ingebouwd in iedere instantie van zichtbaarheid’. [4] Als we ons afvragen hoe industrieel geweld buiten zicht wordt gehouden, kunnen we dus kijken naar momenten waarop de industrie zichtbaar wordt. Hieronder verkennen we verschillende kwesties – de biopolitiek van varkensstallen, activistische video’s die de levens van varkens laten zien, en het debat rondom het afsnijden van biggenstaarten – om zo het samenspel van zichtbaarheid en onzichtbaarheid in varkensindustrieel geweld te verkennen.

Presteren

De varkensstal uit de hiervoor genoemde makelaarsbrochure biedt ruimte aan ‘1860 vleesvarkens op basis van 0,8m²’. [5] De groezelig belichte foto van de hokken laat één afdeling zien: een ruimte met twaalf kale betonnen hokken van acht vierkante meter, elk bedoeld om tien varkens te huisvesten. De stal kent in totaal vijftien en een halve afdeling, verbonden door een lange gang.

Op vele duizenden van dit soort afdelingen, in duizenden van dit soort stallen, presteren varkens. Hun tijd wordt gemeten in rondes en in kilo’s. De gemiddelde Nederlandse varkenshouder haalt tegenwoordig drie rondes per jaar, wat betekent dat de varkens vier maanden in die stallen doorbrengen, waar ze 252,5 kilo voer eten en van 25 naar 99 kilo groeien. [6] De term prestatie wijst op die groei, maar ook – omdat voer duur is – op voerconversie (de verhouding tussen de kilo’s voer en de kilo’s die een varken groeit). Het is een praktisch-economische manier van kijken naar de tijd die varkens in stallen doorbrengen, die wordt gearticuleerd door biopolitieke strategieën als de genetische vormgeving van de dieren en de regulering van temperatuur en luchtkwaliteit. [7] Omdat rondes elkaar snel opvolgen, is deze temporaliteit niet alleen lineair – van minder naar meer kilo’s – maar vooral circulair: ze krijgt vorm als geknutsel; als een serie herhalingen met incrementele veranderingen. Binnen deze temporaliteit worden varkens verbeeld als infrastructuur: geen subjecten met eigen perspectieven op hun omgeving, maar complexe raderwerken geplaagd door technische problemen. Om varkens optimaal te laten presteren, valt er altijd iets te sleutelen aan hun input, hun omstandigheden en hun wezen. Die praktische mogelijkheden vormen de industriële verbeelding. In de rest van deze sectie verkennen we de industrie op de kruising tussen biopolitiek en media, en onderzoeken we niet alleen de bijna totale overheersing van varkens, maar ook de momenten waarop die overheersing lijkt te wankelen.

De plattegrond hierboven is onze reproductie van de plattegrond in de makelaarsbrochure. Voor een makelaar of varkensboer is de stal een economische infrastructuur, gericht op het presteren van varkens en het best beschreven in praktische, werkbare termen. Voor ons is de stal in de eerste plaats deel van de infrastructuur van industrieel geweld – politiek in plaats van technisch. We voegden een verbeelding van de varkens toe om een gevoel te krijgen voor de schaal van het geweld en het leven daarbinnen. Nederland telde in 2023 3186 varkensbedrijven die gemiddeld 3300 ‘vleesvarkens’ huisvestten. [8] Door de plattegrond op een glasplaat uit te meten en in touwtjes op te plakken, en door 1860 rijstkorrels roze te verven en een plek te geven, verkozen we de onregelmatigheid van handwerk boven computergestuurde rechtlijnigheid om tegenwicht te bieden aan de noodzaak die industrie kan uitstralen. Zo probeerden we de schaal van industrieel geweld invoelbaar te maken – niet als getal, maar als aaneenschakeling van leefwerelden. [9] We zien het maakproces van de foto’s die dit essay vergezellen dus als een vorm van epistemisch verzet: een tegendraadse manier om de varkensindustrie te leren kennen, waarmee we de frames die de industrie opdringt, betwisten.

Een varkensstal is een vesting. Een snelgroeiend arsenaal aan verdedigende infrastructuren en praktijken doortrekt de door ziekte en ecologische verwoesting geplaagde industrie. Op de plattegrond zien we dat aan de halve afdeling, waar ruimte is gemaakt voor een ‘hygiënesluis’ met douches. [10] Verder zijn er richtlijnen om een sterke scheiding tussen stal en erf te handhaven, worden enkel noodzakelijke bezoekers in schone overalls toegelaten, wordt gaas in luchtinlaten gemonteerd om insecten te weren en worden er biosecurity awards uitgeloofd om dit soort infrastructurele ontwikkelingen te belonen en uit te lichten. [11] Maar de beveiligingsdrang houdt niet op bij de muren van de varkensstal: zo roept de Producentenorganisatie Varkenshouderij mensen op om overvolle vuilnisbakken op parkeerplaatsen ‘massaal te melden’ en om de surveillance op te oogsten maïspercelen op te voeren. Bij aanwezigheid van wilde zwijnen worden lokale jagers ingeschakeld om deze dieren te doden. [12] Als wilde zwijnen niet (dicht bij stallen) leven, is de gedachte, kunnen ze geen ziektes verspreiden. Naast het buitenhouden van ziektes moet de varkensindustrie ook haar grenzen bewaken om vervuiling binnen te houden – denk aan emissiearme stalsystemen – en om het klimaat in de stallen te reguleren. [13]

Dit arsenaal aan verdedigingsmaatregelen isoleert varkens: ze worden zoveel mogelijk van ecologische en sociale verbanden afgesloten. Anna Tsing leidt dit soort isolatiemaatregelen terug tot koloniale plantages – waar de arbeid van ontheemde slaafgemaakten werd ingezet om geïmporteerd en gekloond suikerriet te verbouwen – en beargumenteert dat de logica ervan verweven is met het streven naar schaalbaarheid. Het idee is dat van een eenheid – een plantage, een fabriek, een varkensstal of zelfs een varken – die vrij is van verstrengelingen en die daarmee het vermogen heeft om ‘uit te breiden zonder de aannames van het kader te veranderen’. [14] Dit is een fictie: verstrengelingen zijn onontkoombaar en door projecten gericht op schaalbaarheid worden leefbare ecologieën ingeruild voor onherbergzame ruïnes. Dit gebeurt niet vanzelf: als ecologische verbanden problemen worden, moet een veiligheidsapparaat zoals dat van de varkensindustrie worden opgetuigd. ‘Projecten schaalbaar maken is veel werk’. [15]

Dat werk heeft bijwerkingen. Het structureert zichtbaarheid en biedt de industrie middelen om nieuwsgierige blikken – net als ziektes en ecologische verwoesting een existentiële bedreiging – onder controle te houden. Zo werkt The Pig Story, de promotietak van de Producentenorganisatie Varkenshouderij, aan een sterk gecureerde vorm van transparantie door middel van educatieve video’s, zichtstallen (waar bepaalde ramen in stallen van buitenaf in te kijken zijn), pr-locaties (waar op afspraak bezoek mogelijk is), boerderijeducatie-boeren (die onder andere schoolklassen ontvangen) en het Weekend van het Varken (wanneer een aantal bedrijven bezoekers ontvangt). In 2024 deden acht van de ongeveer 3000 varkensbedrijven in Nederland mee aan deze ‘open dagen’. Een van deze bedrijven heeft het Beter Leven-keurmerk ‘3 sterren’ van de Dierenbescherming. Een ander bedrijf beschikt over een unieke wroetstal, waar wordt gewerkt volgens het concept ‘krullvarken’. Een derde bedrijf ontwikkelde in samenwerking met de provincie Noord-Brabant en drie andere Brabantse varkenshouders het ‘Total Circulair Farm Concept’. Ook de rest van de deelnemers heeft speciale aandacht voor duurzaamheid, kringlooplandbouw en korte ketens. Een aantal van de acht bedrijven beschikt over een zichtstal of zelfs een skybox om over de biggen uit te zien. Er zijn er twee bij met een boerderijwinkel en een met een terras waar zelfgemaakt ijs wordt verkocht. [16]

De infrastructurele controle over zichtbaarheid geeft de varkensindustrie kortom de mogelijkheid haar gezicht vorm te geven. We zien varkens met relatief veel ruimte en buitenlucht, innovatieve praktijken en stappen richting duurzaamheid. We zien geen ecologische verwoesting, mishandeling of tegen elkaar gedrukte lichamen in donkere betonnen hokken.

Hiermee willen we niet zeggen dat er op de bedrijven die zich voor blikken van buitenaf openstellen niks mis is – ook daar vinden we industrieel geweld – of dat de (re)presentaties ervan voor de industrie risicovrij zijn. Perceptuele en epistemische toegang tot een gewelddadige industrie is tot op zekere hoogte te reguleren, maar die regulering is altijd ook afhankelijk van een publiek dat een instrumentele blik op varkens meebrengt – een publiek dat niet de stemmen van varkens hoort, maar accepteert dat ze presteren. [17]

De instabiliteit van varkensindustriële spectatoriale regimes kunnen we zien in een door agro-industrieel mediabedrijf Agrio geproduceerde serie vlogs. Vloggende jonge boeren volgt onder andere Rhodee terwijl ze haar rondes maakt langs verschillende gangbare varkensstallen. De vlogs nodigen identificatie met de jonge vrouw uit en plaatsen varkens daarmee op de achtergrond – de varkens krijgen de rol toebedeeld van het materiaal waar Rhodee mee werkt, zonder eigen subjectiviteit. Toch zijn er binnen de amateuristisch geproduceerde video’s momenten waarop dit spectatoriale regime begint te wankelen. Voor ons springen er twee uit. Halverwege de eerste vlog betreedt Rhodee een van de afdelingen. [18] Ze heeft net op de gang uitgelegd dat ze hier is om een controlerondje te maken, dat deze varkens hier al een aantal weken leven en dat een van de dieren onlangs is gestorven aan een longaandoening (‘maar verder is er nog helemaal niks uitgevallen’ – ze is merkbaar trots op dit lage aantal). Vervolgens lijkt ze een mondkapje op te doen, maar na een jump cut is het toch weer af, knipt ze het licht aan en opent ze de deur van de afdeling. In een fractie van een seconde zien we de afdeling nog helemaal donker, waarna de tl-lampen flikkerend aan gaan en de varkens onrustige geluiden beginnen te maken en alle kanten op bewegen. Rhodee begroet de varkens, zegt dat ze ‘hallo terug’ zeggen en gaat ‘voor het filmen’ terug naar de centrale hal tussen de afdelingen. Daar vertelt ze dat er veel lawaai op de afdeling is omdat de varkens ‘heel blij’ zijn om haar te zien. ‘Tenminste, dat geloof ik dan maar’.

De personificatie van de varkens – blijdschap, begroeting – is ongemakkelijk. Industrieel geweld klinkt door als ondertoon; als bijklank. De oplettende kijker heeft opgemerkt dat het helemaal donker was op de afdeling; de kritische kijker vraagt zich af of dit de toestand is waar de varkens, op een kort dagelijks controlerondje na, permanent in verkeren. Rhodees toon stelt niet gerust.

De tweede vlog is grotendeels door Rhodee zelf gefilmd en laat zien hoe ze biggen inkoopt bij een ‘vermeerderaar’, de jonge dieren een vrachtwagen in- en uitdrijft en ze opsluit in de stal. [19] We zien hoe ze voordat de varkens aankomen de stal inloopt, waar ze de temperatuur controleert – 37 graden, ‘heerlijk lekker warm’ – en vertelt dat de afdelingen al ‘ingestrooid’ zijn. Dan schakelt ze van de selfie-camera van haar telefoon naar de camera aan de voorkant en worden we geconfronteerd met een overweldigend kaal beeld. Het ‘instrooien’ bleek slechts om enkele handjes kalk en zaagsel te gaan; de vloer is van onverbiddelijk beton. Erachter het rooster voor mestafvoer, in de hoek van het beeld een schot en metalen hek. Verder niets.

Dat Rhodee zo plotseling uit het beeld verdwijnt breekt met een zorgvuldig opgezet patroon van identificatie en geeft – voor een ontluisterend moment – inzicht in de infrastructurele omgeving van industrieel gehouden varkens. Beton, metaal, warmte en een beetje kalk en zaagsel. Een leefwereld in 0,8 m².

Het concept presteren – een biopolitiek vormgegeven soort tijd die varkens reduceert tot radertjes binnen een economische infrastructuur – komt aan het wankelen als de identificatie zich verplaatst van de boer naar de varkens. Als hun leefwerelden zichtbaar of zelfs invoelbaar worden en daarmee de onzichtbaarheid van varkens als subjecten wordt doorbroken. In de volgende sectie kijken we naar media die van buiten de industrie naar binnen proberen te kijken. Daar staan niet de economische in- en outputs maar de levenslopen van varkens centraal. Toch blijft ook daar het doen, denken en voelen van varkens – en daarmee het nietsontziende geweld dat hun wordt aangedaan – grotendeels onzichtbaar en zien we een representationele orthodoxie opdoemen die we beschrijven als groeien.

Groeien

Hoe beschrijf je het leven van een varken in de vleesindustrie?

Een intuïtieve poging: ze wordt verwekt door middel van kunstmatige inseminatie en geboren op een ‘zeugenafdeling’ met elf tot veertien anderen. [20] Ze blijft zo’n drie weken bij haar moeder, die vastligt tussen de stangen van een kraamkooi. Een of twee van haar broers en zussen overlijden in deze periode. [21] Als ze rond de 25 kilo weegt, wordt ze samen met honderden andere varkens door mensen met plastic schotten, stokken of stroomstootwapens een vrachtwagen in gedreven. De vrachtwagen zit propvol, de rit is overprikkelend en fysiek zwaar. Ook dat overleeft niet iedereen. Dan komt ze aan bij een stal. Ze wordt door een centrale gang naar een afdeling gedreven, om daar in een van de vele hokken te verdwijnen. Daar blijft ze vier maanden lang, samen met negen anderen. Ook dat overleeft niet iedereen. Dan weer dezelfde routine: gangen, menselijke drijvers, lawaai, stroomstootwapens, angst en een overvolle vrachtwagen. Ook dat overleeft niet iedereen. Dan het slachthuis: ze wordt schoongespoeld en wacht. Op een gegeven moment wordt ze door een smalle gang gedreven met opnieuw veel lawaai en geweld. Tot slot een stroomstoot of een gaskamer, een mes in de keel en kokend water. Dat overleeft niemand.

In het bestempelen van deze representatie als ‘intuïtief’ staan we niet alleen. Het spiegelt namelijk een groot aantal video’s en andere representaties van de varkensindustrie die vanuit zeer verschillende instanties komen, maar formeel en thematisch op opmerkelijke manieren eensgezind zijn. We bespreken hier vier video’s. Ten eerste Het leven van een vleesvarken, een 50 seconden durende YouTube-video van dierenwelzijnsorganisatie Wakker Dier waarin een reeks korte shots het leven van een varken van geboorte tot transport naar de slacht laat zien. [22] Ten tweede contextualiseren we deze video van Wakker Dier door te wijzen naar Het leven van een varken, van geboorte tot slacht, een vergelijkbaar korte maar gruwelijkere video van dierenrechtenorganisatie Animal Rights. [23] Ten derde bespreken we SPEKLAB, een 18 minuten durende documentaire, gemaakt als afstudeerproject door Anne Minou van den Berg, die in observationele stijl een bedrijf waar 40.000 varkens leven verbeeldt. [24] Tot slot behandelen we Zo ziet het leven van een varken in Nederland eruit, een webpagina met een vier minuten durende, deels geanimeerde video met voice-over, gemaakt door Bobby Schinkel voor de NOS. [25]

Het leven van een vleesvarken (Wakker Dier) is een activistische video – te lezen als aanklacht tegen onderdrukking – die in thematiek en productieachtergrond duidelijk gelieerd is aan de dierenwelzijnsbeweging. Welzijnsorganisaties als Wakker Dier pleiten doorgaans echter niet voor systeemverandering, maar voor incrementele aanpassingen die het leed binnen het huidige systeem zouden moeten verlichten. Als we Het leven van een vleesvarken vergelijken met Het leven van een varken, van geboorte tot slacht, een video met een vergelijkbare doelstelling van dierenrechtenorganisatie Animal Rights, spreekt het verschil ten eerste uit wat we zien: waar Animal Rights open wonden, een afvalbak vol biggenlijken en gaskamers toont, houdt Wakker Dier het bij een beklemmende kraamkooi, stressvolle transporten en een afgebrande staart. Animal Rights kanaliseert verontwaardiging en hoopt de kijker ervan te overtuigen dat dit alles in het geheel moet ophouden; Wakker Dier presenteert naast structurele problemen ook verbeterpuntjes. Daarnaast is een andere productieachtergrond zichtbaar: waar de beelden van Wakker Dier geschoten zijn met instemming van de industrie, zijn de beelden van Animal Rights afkomstig van undercoveractivisten en verborgen camera’s. [26]

Het leven van een vleesvarken begint met een close-up van het gesloten oog van een pasgeboren big. Dan een wijder shot, van de hele big, liggend op de grond tussen kleine beetjes zaagsel. Nog een stap wijder, naar 24 biggen en twee moeders in kraamkooien. Dan drinkende biggen en het afbranden van een staart. Dat alles binnen 18 seconden. Daarna het transport, één versneld afgespeeld, vier seconden durend shot van tientallen nog jonge varkens in hokken, weer transport, en het logo van Wakker Dier met de slogan ‘Weet wat je eet’.

Op twee tekstschermen aan het begin van de film na wordt in SPEKLAB, net als in de video van Wakker Dier, geen gebruikgemaakt van tekstuele toelichting. Beide films zijn ook vergelijkbaar in de manier waarop ze varkens volgen door de verschillende stadia van de industrie. SPEKLAB legt echter een sterke nadruk op het handwerk van biopolitieke overheersing en reproductie – denk aan inseminatie, vaccinatie en oormerken – en kiest een tragere, meer contemplatieve benadering dan de video van Wakker Dier. De film begint buiten, met een mistige sloot, een close-up van dauwdruppels op gras en een establishing shot van een zonsopkomst boven de muren van een grote varkensstal. Dan een verdere maar minder idyllisch ogende introductie: biggen worden de stal uitgedreven, een vrachtwagen in, waarna we het titelscherm te zien krijgen. De rest van de film laat zien hoe de stal weer gevuld en leeggehaald wordt: werkers ontbijten en trekken schone overalls aan, gaan zeugenafdelingen langs en insemineren daar de dieren met plastic rietjes. Biggen worden geboren, geoormerkt en gevaccineerd, zijn een tijdje bij hun moeder en worden een vrachtwagen in- en uitgedreven. We spenderen een kleine twee minuten in een stal waar de varkens vier maanden doorbrengen. Eerst zien we, in tien shots van in totaal 55 seconden, jonge varkens in hokken. Dan een beeld van de schotten tussen de hokken – de varkens zelf horen we alleen – en schapen die bovenaan het frame, buiten voor de ramen langs lopen. Tot slot twee shots van in totaal 23 seconden van oudere varkens, waarna de film afsluit met een derde transportscène.

SPEKLAB vond na de productie een weg in het activistische milieu, en is onder andere gedeeld op de Facebook-pagina van Animal Rights Nederland, de website van Varkens in Nood en, vergezeld van een interview met de regisseur, de website van Compassion in World Farming. [27] De film biedt een zintuiglijk, gedetailleerd en geduldig perspectief op de varkensindustrie en is daarmee een waardevolle toevoeging aan de mediapraktijken van dat milieu, die vaak gericht zijn op het verstrekken van informatie, het blootleggen van misstanden en het genereren van verontwaardiging. [28]

Wat ons opvalt in beide video’s is de verhouding tussen verteltijd en vertelde tijd. De vier maanden die het grootste deel van de levens van de varkens beslaan, worden in Het leven van een vleesvarken gereduceerd tot één versneld afgespeeld shot van vier seconden. Ook in SPEKLAB krijgen ze minder dan twee van de 18 minuten. Deze ondervertegenwoordiging steekt in veel representaties van de varkensindustrie de kop op, en is volgens ons geen vreemd toeval maar een begrijpelijk gevolg van de narratieve structuur en de culturele en infrastructurele context van deze media.

Eerst die narratieve structuur. De video’s vertellen het verhaal van de industriële reproductie en vernietiging van varkens als een gestandaardiseerde ‘serie stappen of handelingen die een bepaald resultaat en een bepaalde volgorde hebben’. [29] Salomé Aguilera Skvirsky noemt die vorm van representatie ‘processueel’. Schoolvoorbeeld van processuele representatie zijn handleidingen – die noodzakelijkerwijs een proces beschrijven als een bepaalde serie stappen – en alle processuele representaties zijn in de manier waarop ze hun publiek aanspreken verwant aan handleidingen. Dat is precies wat we zien in bovengenoemde video’s: een cyclus van de varkensindustrie wordt ‘als proces’ weergegeven. [30]

Wat Skvirsky niet expliciet problematiseert, maar wat wel als rode draad door haar boek loopt, is dat processuele representatie gekenmerkt wordt door een subject-objectstructuur. Er wordt een gezichtspunt ingenomen: iemand voert het proces uit, iets wordt bewerkt. Dat wil niet zeggen dat er altijd een persoon tegenover levenloze materie wordt gezet – ook een machine kan stappen uitvoeren, en ook een persoon kan het object van procesmatige manipulaties zijn – maar wel dat er een bepaalde verdeling van agency en daarmee van spectatoriale interesse en identificatie wordt verondersteld. Varkens zijn in de beschreven video’s het object in deze verhouding: een gestandaardiseerde reeks handelingen brengt ze van het inseminatierietje naar het slachthuis. Het groeien van varkens is essentieel voor het proces, maar oninteressant vanuit het oogpunt van de representatie ervan. Binnen een processueel narratief is het niet leesbaar vanuit het perspectief van het varken – als wachten – dus voldoen twee shots: een klein varken en een groot varken. [31]

Ook Zo ziet het leven van een varken in Nederland eruit, de door de NOS geproduceerde videorepresentatie van varkenslevens, kent een processuele structuur. De video wordt in de bijgaande tekst gesitueerd in dialoog met activistische media: ‘Een varken dat verdrinkt in heet water, een kalf dat levend wordt gevild of kreupele dieren die het slachthuis doodgeschopt [sic] worden. Regelmatig duiken er gruwelijke beelden op vanuit slachthuizen’. De tekst wijst erop dat er vaak misstanden aan het licht komen en dat de video een poging is om te laten zien hoe het leven van een varken eruitziet als alle wetten worden nageleefd. Dit leidt tot een bijzonder bureaucratisch georiënteerde video die bijna leest als een handleiding voor boeren en andere werkers in de industrie om zich aan de complexe wetgeving te houden. De vier maanden in de stal worden door een voice-over en verschillende animaties toegelicht in termen van het EU-verbod op groeihormonen, de ruimte die varkens voor verschillende keurmerken moeten krijgen en de vereiste om speelmateriaal in de stal te hebben. Dit alles in iets meer dan een halve minuut van de vier minuten durende video.

In deze video staat niet het productieproces, maar de regelgeving centraal. Dit leidt tot een andere stijl – een voice-over en animaties in plaats van een reeks observationele shots – en tot een andere belichting van de tijd: de focus ligt op het slachthuis, waar NVWA-inspecteurs aanwezig zijn en de regelgeving haar hoogste dichtheid bereikt. Wat blijft – of we nou te maken hebben met biopolitiek handwerk of een bureaucratisch doolhof – is dat er voorbij wordt gegaan aan die ene ‘stap’ binnen het proces, de vier maanden in het hok, waarin varkens als passief object enkel lijken te groeien.

Deze vreemde en schadelijke uniformiteit in de verbeelding van varkenslevens is te begrijpen vanuit de samenhang van verschillende culturele en infrastructurele factoren. Ten eerste biedt een processuele weergave een voor de hand liggende narratieve structuur voor korte video’s. Een video heeft een begin, een midden en een einde. Door het proces te volgen worden die netjes ingevuld. Ten tweede is uniformiteit een teken van armoede: de (infra)structurele (on)zichtbaarheden van de varkensindustrie bieden weinig ruimte om te experimenteren met verschillende vormen van representatie. Ten derde worden deze video’s deels vormgegeven door de infrastructuren van de industrie zelf: de gangen, vrachtwagens, slachthuizen en wetten van de varkensindustrie kennen volgordes en protocollen, en processuele narratieven volgen deze. Tot slot sluit de verbeelding van varkens als groeiend aan bij de magere culturele verbeelding van varkens en niet-menselijke dieren in het algemeen. Dualisme en menselijk exceptionalisme bakenen het ‘dier’ vooral af als lichaam tegenover de menselijke geest, cultuur en cognitie. [32] Het gebrek aan interesse in de mentaliteiten van varkens dat zo’n wereldbeeld genereert, rechtvaardigt impliciet een gebrek aan interesse in het wachten van varkens. Als groeien een enkel lichamelijk proces is, is het immers niet interessant vanuit het politieke oogpunt van deze video’s.

Dit alles maakt dat het leeuwendeel van varkenslevens buiten zicht blijft en dat culturele verbeeldingen van varkens mager blijven. In de sectie die volgt tasten we de kieren van die onzichtbaarheid af, door in te zoomen op de discussie over het afsnijden van staarten. Zo reflecteren we op wat het betekent – en zou moeten betekenen – dat varkens wachten.

Wachten

Het afsnijden – ‘couperen’ in een klassiek dierindustrieel eufemisme – van varkensstaarten is in de Europese Unie al sinds 1991 in de meeste gevallen verboden. Het mag nooit routinematig gedaan worden, maar alleen wanneer ‘bepaalde kwetsuren van […] staarten bij […] varkens zijn geconstateerd’. Daarnaast moeten maatregelen worden genomen om het staartbijten te voorkomen, ‘de omgeving en de varkensdichtheid in aanmerking genomen. Hiertoe moeten ontoereikende omgevingsfactoren of beheerssystemen worden aangepast’. [33] Het Nederlandse Besluit Diergeneeskundigen uit 2022 neemt deze regels over en voegt toe dat varkens van wie de staarten worden afgesneden niet ouder mogen zijn dan vier dagen. [34]

Momenteel wordt ‘bijna 100% van de gangbaar gehouden varkens in Nederland gecoupeerd om staartbijten te voorkomen’. [35] De wetgeving is vaag: de NVWA, op papier de handhavende autoriteit, ‘stelt dat met de huidige wetgeving niet duidelijk wordt wanneer een varkenshouder staarten mag couperen’. [36] Toch bestaat er binnen de industrie een wijdverspreide consensus dat de huidige praktijken onhoudbaar zijn. In 2019 stelde toenmalig minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Carola Schouten in samenspraak met ‘de sector’ een ‘einddatum’ vast ‘in 2030’. [37] Op boerennieuwssites als Nieuwe Oogst lezen we de laatste jaren regelmatig berichten als: ‘Over negentien tot twintig rondes alleen varkens met staarten’. [38] De Coalitie Vitale Varkenshouderij zet ‘krulstaartroutes’ uit en roept maart uit tot ‘De maand van de staart’, en adviesbedrijf DLV begon in samenwerking met ‘12 vooruitstrevende varkenshouders, vleesverwerker Vion en de samenwerkende retailafzetkanalen’ het minder verbeeldingsrijk getitelde project ‘Stoppen met couperen van varkensstaarten’. [39]

De discussie over staartbijten genereert systemische en representationele instabiliteit in de varkensindustrie, en precies daarom is deze wijdverspreide omarming van het aanstaande coupeerverbod allesbehalve goed nieuws. Ten eerste is het een poging om de noodzaak tot systeemverandering in te kapselen. Staartbijten is, in het semi-bureaucratische taalgebruik van onderzoekers van Wageningen University & Research, ‘een multifactorieel probleem wat niet met een druk op de knop op te lossen is’. [40] Het zijn de algehele leefomstandigheden van varkens die ertoe leiden dat ze hun hokgenoten verminken. De industrie reageert door te proberen het probleem te isoleren – bijvoorbeeld door te stellen dat ‘staartschade voor 100 procent voorkomen’ niet mogelijk is en te eisen dat ook varkens met verwonde staarten bij slachthuizen worden aangenomen. [41] Daarmee wordt de in Europese en Nederlandse wetgeving opgenomen vereiste om ‘omgevingsfactoren of beheersystemen’ waar nodig aan te passen, deels onschadelijk gemaakt en raakt de verantwoordelijkheid voor verwondingen zoek.

Ten tweede is de omarming zorgelijk omdat deze de wind uit de zeilen neemt van activistische organisaties die, aan de hand van het debat over varkensstaarten, cognitief complex leed onder de aandacht brengen en benadrukken hoe dat voortkomt uit een vorm van geweld die inherent is aan industriële productie van varkens. Zo merkt Animal Rights op dat varkens communiceren met hun staart en interpreteert de organisatie het afsnijden van staarten als het ‘ontnemen van vrije expressie’. [42] Varkens in Nood wijst op ‘eindeloze verveling en frustratie’ als ‘varkens met te veel dieren dicht op elkaar staan in krappe, kale stallen’. [43] Aandacht voor deze vormen van leed zorgt voor een instabiliteit in het representationele regime van de varkensindustrie. Het geeft aanzet tot een vorm van empathie die rekening houdt met industriële onderdrukking. [44] De actieve zoektocht vanuit de industrie naar een ‘oplossing’ voor het ‘probleem’ van staartbijten behelst een poging deze opening te sluiten; om bewustzijn van de implicaties van industrieel geweld in te ruilen voor technisch en bureaucratisch geknutsel.

Naar alle waarschijnlijkheid zal de strijd om staarten niet het einde van de varkensindustrie inluiden. Wel zien we een industrie die schrikt, stommelt en met een haastig opgetuigde mengelmoes aan strategieën tegenstand de kop in probeert te drukken. Aan iedereen die zich niet kan verzoenen met industrieel geweld nu de taak om de erfenis van deze kwestie op orde te krijgen en het radicale potentieel van de varkensstaart in leven te houden.

In dit artikel hopen we daaraan bij te dragen door een open en kritische blik voor te stellen richting het wachten van varkens. Als oriëntering breekt wachten met de industriële epistemologieën waar presteren en groeien van doortrokken zijn. In tegenstelling tot ‘frustratie’ en ‘verveling’ – termen die tot op zekere hoogte een afgebakende en herkenbare mentale toestand aanduiden – wordt ‘wachten’ gekenmerkt door onbepaaldheid. [45] Wachten kennen we zelf als frustrerend of saai; het kan ons tot rust brengen en verrijken; het kan ons confronteren met opwellende stress en existentiële angsten. Tijdens het wachten kunnen al die gevoelens en meer voorbijkomen. Eén wachtend moment kan vergezeld gaan van een mengsel van verschillende gevoelens. Hoe het voor varkens is om te wachten weten we niet precies – al zullen frustratie en verveling ongetwijfeld voorbijkomen – en juist daarom zien we deze oriëntering als veelbelovend.

Om in de termen van taalfilosoof Ludwig Wittgenstein te spreken, vertonen verschillende vormen van wachten ‘familiegelijkenissen’, maar verwijst het woord ‘wachten’ niet naar iets essentieels. [46] Volgens Wittgenstein verwijzen woorden dikwijls naar een ‘familie van gevallen’ en gebruiken we ze ‘in verschillende gevallen onder verschillende criteria’. [47] In verschillende culturele contexten betekent ‘wachten’ dus verschillende dingen, en ook andere diersoorten – met andere leefwijzen en communicatiemethoden – wachten anders. De voor de hand liggende vraag ‘kunnen varkens wachten?’ is dus niet per se een goede vraag. Ze geeft toe aan de exceptionalistische impuls om andere wezens langs de meetlat van menselijke cognitieve vermogens te leggen, terwijl wij vragen hoe varkens wachten, en wat het voor ons betekent om ons op dat wachten te richten. We hopen aandacht voor wachten te cultiveren als een erkenning van de verwantschap die we delen met varkens én als een openheid voor verschil.

De beelden die we bijvoegen zijn verkenningen in die richting. Geen duidelijk leesbare, opgelegde gevoelens, maar suggesties, losjes en experimenteel, van varkens en de industrie die ze gevangenhoudt. Met stof, stenen, karton, broodclips, rijstkorrels, touwtjes, plantaardige lijm- en verfstoffen, lampen en een camera hebben we gezocht naar hoe wachten eruit zou kunnen zien. Uit dit essay blijkt dat een politiek van zichtbaarheid die voor varkens opkomt niet alleen moet bewerkstelligen dat varkens zichtbaar worden, maar ook na moet denken over hoe ze zichtbaar worden. [48] Met dat argument in het achterhoofd stellen we wachten voor als een beeldende en conceptuele interventie in een nog te homogeen medialandschap.

Wachten wijst op omstandigheden – op het leven in een industrie. Het wijst erop dat varkens nergens heen kunnen, niks te doen hebben; op het geweld waarmee ze van alle vrijheid om hun levens in te vullen beroofd worden. Maar het pretendeert niet te weten hoe al die tientallen miljoenen varkens zich voelen. Het vraagt om nieuwsgierigheid. Om een vorm van empathie die de complexiteit, persoonlijkheid en ondoorzichtigheid van varkens de ruimte geeft. [49]

Noten

[1] ‘Vleesvarkensbedrijf met ruime NB-wetvergunning’, Arvalis Makelaars, 2021, https://www.arvalismakelaars.nl/wp-content/uploads/2021/08/108547075.pdf, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [2] Die verstrengeling wordt aangeduid met de term ‘dier-industrieel complex’. Zie Barbara Noske, Beyond Boundaries: Humans and Animals (Montreal, New York en London 1997); Richard Twine, ‘Addressing the Animal-Industrial Complex’ in: Raymond Corbey en Annette Lanjouw ed., The Politics of Species: Reshaping Our Relationships with Other Animals (Cambridge 2013) 78-91; Gwen Hunnicutt, Richard Twine en Kenneth Mentor ed., Violence and Harm in the Animal-Industrial Complex: Human-Animal Entanglements (New York 2025). [3] Brian Larkin, ‘The Politics and Poetics of Infrastructure’, Annual Review of Anthropology 42 (2013) 329. [4] Trinh T. Minh-ha, ‘The Image and the Void’, Journal of Visual Culture 15.1 (2015) 132. [5] ‘Vleesvarkensbedrijf met ruime NB-wetvergunning’. [6] ‘Barometer: Resultaten per maand’, Agrimatie, 2024, https://agrimatie.nl/Indicator.aspx?id=2005, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [7] Het biopolitieke karakter van dierindustrieën wordt onder andere getheoretiseerd in: Dinesh Wadiwel, The War Against Animals (Leiden en Boston 2015); Matthew Chrulew, ‘Animals as Biopolitical Subjects’, in: Matthew Chrulew en Dinesh Wadiwel ed., Foucault and Animals (Leiden en Boston 2017) 222–38; Nicole Shukin, Animal Capital: Rendering Life in Biopolitical Times (Minneapolis en London 2009). [8] ‘De varkensproductieketen’, Agrimatie, 2024, https://agrimatie.nl/ThemaResultaat.aspx?subpubID=2232&themaID=3577&indicatorID=3591&sectorID=2255, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [9] Onze nadruk op de industriële leefwereld van varkens raakt aan fenomenologische benaderingen in studies van mens-dierverhoudingen. Zie bijvoorbeeld Dominique Lestel, Jeffrey Bussolini en Matthew Chrulew, ‘The Phenomenology of Animal Life’, Environmental Humanities 5 (2014) 125–48. [10] ‘Vleesvarkensbedrijf met ruime NB-wetvergunning’. [11] Gerben Van den Broek, ‘Belangenbehartiger Huetink: “Bioveiligheid varkenssector fors verbeterd”’, Nieuwe Oogst, 2022, https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2022/02/04/belangenbehartiger-huetink-bioveiligheid-varkenssector-fors-verbeterd, laatst geraadpleegd op 16 april 2025; https://www.vitalevarkenshouderij.nl/ambities/ambitie-robuuste-en-gezonde-varkens-in-een-diervriendelijke-houderij/avp-preventiescan-varkens/douche-award, laatst geraadpleegd op 16 april 2025; John Lamers, 'Afrikaanse Varkenspest tegengaan door vliegen van buiten bedrijf te weren', Nieuwe Oogst, 2024, https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2024/12/05/afrikaanse-varkenspest-tegengaan-door-vliegen-van-buiten-bedrijf-te-weren, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [12] John Lamers, ‘POV roept leden op afvalbakken op parkeerplaatsen te controleren’, Nieuwe Oogst, 2024, https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2024/11/02/pov-roept-leden-op-afvalbakken-op-parkeerplaatsen-te-controleren, laatst geraadpleegd op 16 april 2025; Mirthe Rolink, 'POV: Controleer op wilde zwijnen in te oogsten maispercelen', Nieuwe Oogst, 2024, https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2024/09/12/pov-controleer-op-wilde-zwijnen-in-te-oogsten-maispercelen, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [13] https://www.wur.nl/nl/onderzoek-resultaten/onderzoeksinstituten/livestock-research/show-wlr/emissiearme-stallen-werken-niet-of-minder-goed-dan-verwacht.htm, laatst geraadpleegd op 16 april 2025; ‘Een Optimaal Stal Klimaat’, DLZ, Faculteit Diergeneeskunde UGent, Inagro en ILVO, 2021, https://varkensloket.be/sites/default/files/inline-files/brochure_optimaal-stalklimaat-varkens.pdf, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [14] Anna Lowenhaupt Tsing, De paddenstoel aan het einde van de wereld. Leven op de ruïnes van het kapitalisme, vertaald door Janne Van Beek (Amsterdam 2021) 60. [15] Tsing, 60. [16] https://www.thepigstory.nl/weekend-van-het-varken-2024/, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [17] Zo’n instrumentele blik komt vaak voort uit een dualistische kijk op het onderscheid tussen mens en dier. Een theorie van dualisme als de ‘logica van kolonisatie’ wordt uitgewerkt door ecofeminist Val Plumwood in Feminism and the Mastery of Nature (New York 1993). Dualisme en instrumentalisme in mens-dierverhoudingen worden onder andere besproken in: Eileen Crist en Helen Kopnina, ‘Unsettling Anthropocentrism’, Dialectical Anthropology 38.4 (2014) 387–96; Adam Weitzenfeld en Melanie Joy, ‘An Overview of Anthropocentrism, Humanism, and Speciesism in Critical Animal Theory’, Counterpoints 448 (2014) 3–27; Carrie Packwood Freeman, ‘Embracing Humanimality: Deconstructing the Human/Animal Dichotomy’ in: Greg Goodale en Jason Edward Black ed., Arguments About Animal Ethics (Lanham 2010) 11–30. Mens-dierdualisme kan onder andere bevraagd worden door de politieke stemmen van dieren gehoor te geven. Zie Eva Meijer, When Animals Speak: Toward an Interspecies Democracy (New York 2019); Eva Meijer, ‘Speaking with Animals: Philosophical Interspecies Investigations’ in: Morten Tønnessen, Kristin Armstrong Oma en Silver Rattasepp ed., Thinking about Animals in the Age of the Anthropocene (Lanham 2016) 73–88. [18] Lekker tussen de varkens! - Rhodee’s vlog #1 - Vloggende jonge boeren, 2021, https://www.youtube.com/watch?v=F5Nq_cDKyJI, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [19] Varkens laden - Rhodee’s vlog #2 - Vloggende jonge boeren, 2021, https://www.youtube.com/watch?v=U1_F-OeREzk, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [20] https://www.dierenbescherming.nl/werkzaamheden/dierenbeleid-beinvloeden/dossiers/varkenshouderij, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [21] ‘De uitval van biggen vertoont een dalende tendens’, Agrimatie, 2023, https://agrimatie.nl/themaResultaat.aspx?subpubID=2232&sectorID=2259&themaID=2270&indicatorID=2102, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [22] Het leven van een vleesvarken - Wakker Dier, 2014, https://www.youtube.com/watch?v=x40VPYQhahE, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [23] Het leven van een varken, van geboorte tot slacht, 2016, https://www.youtube.com/watch?v=QmD2OxhnxQI, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [24] SPEKLAB, geregisseerd door Anne Minou van den Berg, 2020, https://www.youtube.com/watch?v=n4Pf4wrBNVk, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [25] Bobby Schinkel, ‘Zo ziet het leven van een varken in Nederland eruit’, NOS, 2018, https://nos.nl/op3/artikel/2241039-zo-ziet-het-leven-van-een-varken-in-nederland-eruit, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [26] Dit soort undercoveractivisme wordt uiteengezet en invoelbaar gemaakt in: Roel Binnendijk and Jeroen Siebelink, Onder de beesten. Undercover in de bio-industrie (Amsterdam 2023). [27] https://www.facebook.com/AnimalRightsNL/posts/speklabdit-is-een-documentaire-die-iedereen-even-moet-kijken-het-laat-perfect-zi/3318091074920904/, laatst geraadpleegd op 16 april 2025; https://www.ciwf.nl/nieuws/2020/07/film-speklab-bijzondere-kijk-in-een-varkensmegastal, laatst geraadpleegd op 16 april 2025; https://www.varkensinnood.nl/nieuwsartikelen/speklab-geeft-exclusieve-kijk-in-megastal, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [28] Film-fenomenologen hebben vaak beargumenteerd dat film over een rijk scala aan mogelijkheden beschikt om het lichaam (en niet alleen de ogen en oren) van het publiek aan te spreken en daarmee belichaamde inzichten te bieden in het gefilmde. Zie bijvoorbeeld: Jennifer M. Barker, The Tactile Eye: Touch and the Cinematic Experience (Berkeley 2009); Vivian Carol Sobchack, The Address of the Eye: A Phenomenology of Film Experience (Princeton 1992); Vivian Carol Sobchack, Carnal Thoughts: Embodiment and Moving Image Culture (Berkeley 2004). [29] Salomé Aguilera Skvirsky, The Process Genre: Cinema and the Aesthetic of Labor (Durham 2020) 16. [30] Skvirsky, 16. [31] Volgens Skvirsky kunnen processuele representaties ‘meer of minder processueel’ zijn. Dat SPEKLAB meer shots gebruikt, maakt de film minder processueel – het geeft aandacht aan de varkens in plaats van aan het proces. Dat Het leven van een vleesvarken minder shots gebruikt kan ook gelezen worden als minder processueel: we missen een stap in het proces, aangezien we niet zien dat de varkens groot genoeg zijn om weer op transport gezet te worden. Skvirsky, 15. [32] Zie o.a.: Plumwood, Feminism and the Mastery of Nature; Eileen Crist, ‘The Affliction of Human Supremacy’, The Ecological Citizen 1 (2017) 61–64; Crist and Kopnina, ‘Unsettling Anthropocentrism’; Weitzenfeld and Joy, ‘An Overview of Anthropocentrism, Humanism, and Speciesism in Critical Animal Theory’; Freeman, ‘Embracing Humanimality. Deconstructing the Human/Animal Dichotomy’. [33] ‘Richtlijn 2008/120/EG van de Raad van 18 december 2008 tot vaststelling van minimumnormen ter bescherming van varkens (Gecodificeerde versie)’, Europese Raad, 2008, https://eur-lex.europa.eu/eli/dir/2008/120/oj/nld, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [34] ‘Besluit diergeneeskundigen’, Wettenbank, 2022, https://wetten.overheid.nl/jci1.3:c:BWBR0035091&z=2022-03-11&g=2022-03-11, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [35] https://www.wur.nl/nl/onderzoek-resultaten/dossiers/dossier/staartbijten-voorkomen-bij-varkens.htm, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [36] Tys Hallema, ‘Rechtszaak Varkens in Nood tegen staat om couperen varkensstaarten’, Nieuwe Oogst, 2024, https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2024/08/08/rechtszaak-varkens-in-nood-tegen-staat-om-couperen-varkensstaarten, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [37] Carola Schouten, ‘28973: Toekomst veehouderij. Nr. 218: Brief van de Minister van Landbouw, Natuur En Voedselkwaliteit, Tweede Kamer der Staten Generaal, 2019, https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-28973-218.html, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [38] John Lamers, ‘Over negentien tot twintig rondes alleen varkens met staarten’, Nieuwe Oogst, 2023, https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2023/04/25/over-negentien-tot-twintig-rondes-alleen-varkens-met-staarten, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [39] https://www.dlvadvies.nl/nieuws/stoppen-met-couperen-van-varkensstaarten-samen-naar-een-toekomstbestendige-varkenshouderij/2144, laatst geraadpleegd op 16 april 2025; https://www.vitalevarkenshouderij.nl/ambities/ambitie-robuuste-en-gezonde-varkens-in-een-diervriendelijke-houderij/krulstaarten/, laatst geraadpleegd op 16 april 2025; Ilona Lesscher, ‘CoViVa Lanceert “Maart de Maand van de Staart”’, Nieuwe Oogst, 2024, https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2024/02/26/coviva-lanceert-maart-de-maand-van-de-staart, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [40] https://www.wur.nl/nl/onderzoek-resultaten/onderzoeksinstituten/social-economic-research/show-ser/krulstaart-van-een-varken-vraagt-vergoeding-van-10-31-euro.htm, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [41] John Lamers, ‘Verdienmodel belangrijk bij houden van varkens met krulstaart’, Nieuwe Oogst, 2024, https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2024/12/13/verdienmodel-belangrijk-bij-houden-van-varkens-met-krulstaart, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [42] https://www.animalrights.nl/het-couperen-van-varkensstaartjes, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [43] https://www.varkensinnood.nl/misstanden/74-amputeren-van-biggenstaartjes, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. [44] En dus met de verstrengelingen van onze leefwerelden met die van varkens. Zie Lori Gruen, Entangled Empathy: An Alternative Ethic for Our Relationships with Animals (New York 2015). [45] Fenomenologieën en etnografieën van wachten zijn divers en geven samen een beeld van de rijkdom van deze onbepaaldheid. Zie bijvoorbeeld: Harold Schweizer, On Waiting (New York 2008); Manpreet K. Janeja en Andreas Bandak ed., Ethnographies of Waiting: Doubt, Hope and Uncertainty (London en New York 2018); Imad Shouery, ‘Phenomenological Analysis of Waiting’, The Southwestern Journal of Philosophy 3 (1972) 93–101. [46] Ludwig Wittgenstein, Philosophical Investigations, vertaald door Gertrude Elizabeth Margaret Anscombe, Peter Michael Stephan Hacker en Joachim Schulte, 4de editie (Verenigd Koninkrijk 2009), 67–77, 108. [47] Wittgenstein, 72. [48] De interacties tussen een activistische politiek van zichtbaarheid en de industriële vormgeving van (on)zichtbaarheid wordt ook beschreven door Timothy Pachirat in Every Twelve Seconds. [49] Het belang van erkenningen van ondoorzichtigheid in sociale en politieke relaties, en het geweld van aannames van doorzichtigheid, wordt onder andere getheoretiseerd in: Édouard Glissant, Poetics of Relation, vertaald door Betsy Wing (Ann Arbor 1997); Denise Ferreira Da Silva, ‘The Transparency Thesis’, in: Toward a Global Idea of Race (Minnesota 2007) 1–16.

Referenties

Agrimatie. ‘Barometer: Resultaten per Maand’, 2024. https://agrimatie.nl/Indicator.aspx?id=2005, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
Agrimatie. ‘De Uitval van Biggen Vertoont Een Dalende Tendens’, 2023. https://agrimatie.nl/themaResultaat.aspx?subpubID=2232&sectorID=2259&themaID=2270&indicatorID=2102, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
Barker, Jennifer M, The Tactile Eye: Touch and the Cinematic Experience (Berkeley 2009). ‘Besluit Diergeneeskundigen’, Wettenbank, 2022. https://www.vitalevarkenshouderij.nl/ambities/ambitie-robuuste-en-gezonde-varkens-in-een-diervriendelijke-houderij/avp-preventiescan-varkens/douche-award, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. https://wetten.overheid.nl/jci1.3:c:BWBR0035091&z=2022-03-11&g=2022-03-11, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
Binnendijk, Roel en Jeroen Siebelink, Onder de Beesten. Undercover in de Bio-Industrie (Amsterdam 2023). https://www.vitalevarkenshouderij.nl/ambities/ambitie-robuuste-en-gezonde-varkens-in-een-diervriendelijke-houderij/avp-preventiescan-varkens/douche-award, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
Chrulew, Matthew, ‘Animals as Biopolitical Subjects’ in: Matthew Chrulew en Dinesh Wadiwel ed., Foucault and Animals (Leiden en Boston 2017) 222-238.
Crist, Eileen, ‘The Affliction of Human Supremacy’, The Ecological Citizen 1 (2017) 61–64.
Crist, Eileen en Helen Kopnina, ‘Unsettling Anthropocentrism’, Dialectical Anthropology 38.4 (2014) 387–96.
Da Silva, Denise Ferreira, ‘The Transparency Thesis’ in: Toward a Global Idea of Race, (Minnesota 2007) 1-16.
‘Een optimaal stal klimaat’, DLZ, Faculteit Diergeneeskunde UGent, Inagro en ILVO, 2021, https://varkensloket.be/sites/default/files/inline-files/brochure_optimaal-stalklimaat-varkens.pdf, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
Freeman, Carrie Packwood, ‘Embracing Humanimality. Deconstructing the Human/Animal Dichotomy’ in: Greg Goodale en Jason Edward Black ed., Arguments About Animal Ethics (Lanham 2010) 11–30.
Glissant, Édouard, Poetics of Relation, vertaald door Betsy Wing (Ann Arbor 1997).
Gruen, Lori, Entangled Empathy: An Alternative Ethic for Our Relationships with Animals (New York 2015).
Hallema, Tys, ‘Rechtszaak Varkens in Nood tegen staat om couperen varkensstaarten’, Nieuwe Oogst, 2024. https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2024/08/08/rechtszaak-varkens-in-nood-tegen-staat-om-couperen-varkensstaarten, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
Het leven van een varken, van geboorte tot slacht, 2016. https://www.youtube.com/watch?v=QmD2OxhnxQI, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
Het leven van een vleesvarken - Wakker Dier, 2014. https://www.youtube.com/watch?v=x40VPYQhahE, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
https://agrimatie.nl/ThemaResultaat.aspx?subpubID=2232&themaID=3577&indicatorID=3591&sectorID=2255, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
https://www.animalrights.nl/het-couperen-van-varkensstaartjes, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
https://www.ciwf.nl/nieuws/2020/07/film-speklab-bijzondere-kijk-in-een-varkensmegastal, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
https://www.dierenbescherming.nl/werkzaamheden/dierenbeleid-beinvloeden/dossiers/varkenshouderij, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
https://www.dlvadvies.nl/nieuws/stoppen-met-couperen-van-varkensstaarten-samen-naar-een-toekomstbestendige-varkenshouderij/2144, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
https://www.facebook.com/AnimalRightsNL/posts/speklabdit-is-een-documentaire-die-iedereen-even-moet-kijken-het-laat-perfect-zi/3318091074920904/, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
https://www.thepigstory.nl/weekend-van-het-varken-2024/, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
https://www.varkensinnood.nl/misstanden/74-amputeren-van-biggenstaartjes, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
https://www.varkensinnood.nl/nieuwsartikelen/speklab-geeft-exclusieve-kijk-in-megastal, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
https://www.vitalevarkenshouderij.nl/ambities/ambitie-robuuste-en-gezonde-varkens-in-een-diervriendelijke-houderij/krulstaarten/, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
https://www.wur.nl/nl/onderzoek-resultaten/dossiers/dossier/staartbijten-voorkomen-bij-varkens.htm, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
https://www.wur.nl/nl/onderzoek-resultaten/onderzoeksinstituten/livestock-research/show-wlr/emissiearme-stallen-werken-niet-of-minder-goed-dan-verwacht.htm, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
https://www.wur.nl/nl/onderzoek-resultaten/onderzoeksinstituten/social-economic-research/show-ser/krulstaart-van-een-varken-vraagt-vergoeding-van-10-31-euro.htm, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
Hunnicutt, Gwen, Richard Twine en Kenneth Mentor ed., Violence and Harm in the Animal-Industrial Complex: Human-Animal Entanglements (New York 2025).
Janeja, Manpreet K. en Andreas Bandak ed., Ethnographies of Waiting: Doubt, Hope and Uncertainty (London en New York 2018).
Lamers, John, ‘Afrikaanse Varkenspest tegengaan door vliegen van buiten bedrijf te weren’, Nieuwe Oogst, 2024. https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2024/12/05/afrikaanse-varkenspest-tegengaan-door-vliegen-van-buiten-bedrijf-te-weren, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. –. ‘POV roept leden op afvalbakken op parkeerplaatsen te controleren’, Nieuwe Oogst, 2024. https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2024/11/02/pov-roept-leden-op-afvalbakken-op-parkeerplaatsen-te-controleren, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. –. ‘Verdienmodel belangrijk bij houden van varkens met krulstaart’, Nieuwe Oogst, 2024. https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2024/12/13/verdienmodel-belangrijk-bij-houden-van-varkens-met-krulstaart, laatst geraadpleegd op 16 april 2025. –. ‘Over negentien tot twintig rondes alleen varkens met staarten’, NNieuwe Oogst, 2023. https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2023/04/25/over-negentien-tot-twintig-rondes-alleen-varkens-met-staarten, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
Larkin, Brian, ‘The Politics and Poetics of Infrastructure’, Annual Review of Anthropology 42 (2013) 327–43.
Lekker tussen de varkens! - Rhodee’s vlog #1 - Vloggende jonge boeren, 2021. https://www.youtube.com/watch?v=F5Nq_cDKyJI, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
Lesscher, Ilona. ‘CoViVa lanceert “Maart de maand van de staart”’, Nieuwe Oogst, 2024. https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2024/02/26/coviva-lanceert-maart-de-maand-van-de-staart, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
Lestel, Dominique, Jeffrey Bussolini en Matthew Chrulew, ‘The Phenomenology of Animal Life’, Environmental Humanities 5 (2014) 125–48.
Meijer, Eva, ‘Speaking with Animals: Philosophical Interspecies Investigations’ in: Morten Tønnessen, Kristin Armstrong Oma en Silver Rattasepp ed., Thinking about Animals in the Age of the Anthropocene (Lanham 2016) 73–88. –, When Animals Speak: Toward an Interspecies Democracy (New York 2019).
Minh-ha, Trinh T, ‘The Image and the Void’, Journal of Visual Culture 15.1 (2015) 131–40.
Noske, Barbara, Beyond Boundaries: Humans and Animals (Montreal, New York en London 1997).
Pachirat, Timothy, Every Twelve Seconds: Industrialized Slaughter and the Politics of Sight (New Haven 2011).
Plumwood, Val, Feminism and the Mastery of Nature, (New York 1993).
Richtlijn 2008/120/EG van de Raad van 18 december 2008 tot vaststelling van minimumnormen ter bescherming van varkens (Gecodificeerde versie)’, Europese Raad, 2008, https://eur-lex.europa.eu/eli/dir/2008/120/oj/nld, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
Rolink, Mirthe, ‘POV: Controleer op wilde zwijnen in te oogsten maispercelen’, Nieuwe Oogst, 2024, https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2024/09/12/pov-controleer-op-wilde-zwijnen-in-te-oogsten-maispercelen, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
Schinkel, Bobby, ‘Zo ziet het leven van een varken in Nederland eruit’, NOS, 2018. https://nos.nl/op3/artikel/2241039-zo-ziet-het-leven-van-een-varken-in-nederland-eruit, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
Schouten, Carola. ‘28973: Toekomst veehouderij. Nr. 218: Brief van de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit’, Tweede Kamer der Staten Generaal, 2019, https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-28973-218.html, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
Schweizer, Harold, On Waiting (New York 2008).
Shouery, Imad, ‘Phenomenological Analysis of Waiting’, The Southwestern Journal of Philosophy 3.3 (1972) 93–101.
Shukin, Nicole, Animal Capital. Rendering Life in Biopolitical Times (Minneapolis en London 2009).
Skvirsky, Salomé Aguilera, The Process Genre: Cinema and the Aesthetic of Labor (Durham 2020).
Sobchack, Vivian Carol, Carnal Thoughts: Embodiment and Moving Image Culture (Berkeley 2004). –, The Address of the Eye: A Phenomenology of Film Experience (Princeton 1992).
SPEKLAB, geregisseerd door Anne Minou van den Berg, 2020, https://www.youtube.com/watch?v=n4Pf4wrBNVk, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
Tsing, Anna Lowenhaupt, De paddenstoel aan het einde van de wereld. Leven op de ruïnes van het kapitalisme, vertaald door Janne Van Beek (Amsterdam 2021).
Twine, Richard, ‘Addressing the Animal-Industrial Complex’ in: Raymond Corbey en Annette Lanjouw ed., The Politics of Species: Reshaping Our Relationships with Other Animals (Cambridge 2013) 78–91. https://www.vitalevarkenshouderij.nl/ambities/ambitie-robuuste-en-gezonde-varkens-in-een-diervriendelijke-houderij/avp-preventiescan-varkens/douche-award, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
Van den Broek, Gerben, ‘Belangenbehartiger Huetink: “Bioveiligheid varkenssector fors verbeterd”’, Nieuwe Oogst, 2022, https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2022/02/04/belangenbehartiger-huetink-bioveiligheid-varkenssector-fors-verbeterd, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
Varkens laden - Rhodee’s vlog #2 - Vloggende jonge boeren, 2021. https://www.youtube.com/watch?v=U1_F-OeREzk, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
‘Vleesvarkensbedrijf met ruime NB-wetvergunning’, Arvalis Makelaars, 2021. https://www.arvalismakelaars.nl/wp-content/uploads/2021/08/108547075.pdf, laatst geraadpleegd op 16 april 2025.
Wadiwel, Dinesh, The War Against Animals (Leiden en Boston 2015).
Weitzenfeld, Adam en Melanie Joy, ‘An Overview of Anthropocentrism, Humanism, and Speciesism in Critical Animal Theory’, Counterpoints 448 (2014) 3–27.
Wittgenstein, Ludwig. Philosophical Investigations, vertaald door Gertrude Elizabeth Margaret Anscombe, Peter Michael
Stephan Hacker en Joachim Schulte, 4de editie (Verenigd Koninkrijk 2009).

Over de auteur

Lucas Rinzema is een onafhankelijk onderzoeker, schrijver, fotograaf en filmmaker. Hij is onlangs afgestudeerd van de Research MA in Arts, Media and Literary Studies aan de Rijksuniversiteit Groningen, en heeft BA-diploma’s in Filosofie en in Kunst, Cultuur en Media van dezelfde universiteit. Zijn onderzoeksinteresses concentreren zich rond critical animal studies en film- en mediastudies. Op het moment richt hij zich op documentaire-representaties van landbouwdieren en op de (on)zichtbaarheid van geweld in hedendaagse dierindustrieën. Alice Dekker is schrijver van kinderverhalen en voorvechter van dierenrechten.

Lucas Rinzema en Alice Dekker, 'Presteren, groeien, wachten. Over de (on)zichtbaarheid van geweld in de Nederlandse varkensindustrie', Locus-Tijdschrift voor Cultuurwetenschappen 28 (2025). https://edu.nl/rgxkt

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.